Son zamanlarda oldukça yaygınlaşan ve büyük kitleler tarafından tercih edilmeye başlayan bitkisel bazlı, vegan ve vejetaryen beslenme akımları arasındaki farklar hakkında bilinmesi gerekenler!
İlginizi çekebilir: Optimal Sağlık İçin Pegan Diyet ile Tanışın
Bitkisel bazlı beslenme nedir?
Bitkisel bazlı beslenme (plant-based); hayvansal besinleri (et, yumurta, süt ürünleri) ve işlenmiş gıdaları en aza indiren, bunların karşılığında da meyveler, sebzeler, kurubaklagiller, tam tahıllar, yağlı tohumlar, mantar ve baharatların tüketimine ağırlıkla yer veren bir beslenme biçimidir.
Bitkisel bazlı beslenme, vejetaryenlik ve veganlık ile sık sık karıştırılır. Bu beslenme çeşitlerini birbirinden ayıran temel farklar altında yatan etik sebepler ve motivasyonlardır.
Vegan ve vejeteryan beslenmenin altında yatan motivasyon nedir?
Veganlık veya vejetaryenlik beslenmenin ötesinde, birer yaşam biçimidir. Bu tercihlerin arkasında etik değerler ya da dinsel sebepler yer alabilir. Tıpkı, çoğunluğu vejetaryen olan Hindular’ın, dini açıdan kutsal saydıkları inekleri yememeleri gibi. Buna karşın, süt, tavuk ve balık ürünleri tüketebilirler.
Vejetaryen beslenmede genel olarak et ürünleri yer almaz ancak yumurta ve süt ürünleri yer alabilir. Çünkü vejetaryen yaklaşım, canlı bir hayvanın besin olarak sunulmak üzere öldürülmesini hoş karşılamaz. Dolayısıyla süt ürünleri ve yumurta gibi hayvanların öldürülmesine sebep olmayan besinlere yer verilebilir.
Vegan bireyler ise hayvanların besin olarak tüketilmesine, deney hayvanı olarak kullanılmasına, derisinden ya da kürkünden yararlanılması ve insanların ihtiyaçları için sömürülmesine karşıdır. Vegan olmanın altında yatan motivasyonlardan biri, hayvanlara zarar verilmesine ya da hayvanların sömürülmesine karşı olmaktır.
Bitkisel bazlı beslenmenin altında yatan sebepler nelerdir?
Bitkisel bazlı beslenmenin temel motivasyonu sağlıklı yaşam amacıdır. Amerika’da görev yapan Dr. Dean Ornish ve Caldwell B. Esselstyn gibi dünyaca ünlü kardiyologlar, bitkisel bazlı beslenmeyi kalp hastalıklarının tedavisinde önermektedir.
Bitkisel bazlı beslenmede; besin değeri yüksek bitkisel besinlere ağırlık verilirken, yağ ve hayvansal kaynaklı (süt ve yumurta dahil) gıdaların tüketimi en aza indirilir. Sebzeler (pişmiş ya da pişmemiş), meyveler, fasulye, bezelye, mercimek, soya fasulyesi, tohumlar ve kuruyemişler (az miktarda) ve genellikle az yağ tüketimini içerir.
Bitkisel bazlı beslenmenin sağlık açısından yararlı olduğuna dair birçok bilgi mevcuttur. Buna karşılık vegan veya vejetaryen beslenmenin sağlık sebepleri ile tercih edildiğini söyleyemeyiz, veganlık ve vejetaryenlik bir sağlıklı beslenme tutumu değil, yaşam biçimidir.
Vegan ve bitkisel bazlı beslenme bir arada tercih edilebilir mi?
Bitkisel bazlı beslenip, vegan olabilirsiniz ya da vegan olup bitkisel bazlı beslenmeyi tercih edebilirsiniz. İkisinin karıştırılmasının sebeplerinden biri de genellikle etik ve çevresel sebeplerle vegan olmayı tercih eden bireylerin, aynı zamanda sağlık sebepleri ile işlem görmemiş gıdaları ve yağ alımını azaltarak bitkisel bazlı beslenmeye yönelmeleridir.
Diğer yandan, bitkisel bazlı beslenmeyi tercih eden bireyler de zaman içerisinde, sağlık faydalarını da gördükten sonra yaşam tarzı değişiklikleri ile birlikte veganizme yaklaşabilirler.
Temeli bitkisel besinlere dayanan beslenme türleri nelerdir?
- Vegan: Tüm hayvansal besinleri diyetinden çıkarır; et, tavuk, balık, yumurta, süt ürünleri, bal. Bunun yanı sıra işlem görmemiş gıda* (whole food) tüketimini zorunlu kılmaz, yağ ve rafine şeker tüketimini kısıtlamaz.
- Çiğ beslenme (Raw food): Vegan beslenme kurallarına ek olarak tüm besinlerin 40-45°C’in üzerinde ısıtılmasına izin vermez. Aynı zamanda besinlerinin rafine, pastörize veya böcek ilacı ile muamele edilmemiş ve herhangi bir şekilde işlenmemiş olmasına önem verir. Çiğ beslenmenin de ardında bir felsefe olduğu söylenebilir. Bu felsefeye, insanların ateşi bulmadan önce uyguladıkları bir beslenme şekli olduğu için; öze dönme, insanın kendini yeniden tanıması ve vücudunu arındırması olarak özetlenebilir. Çiğ beslenme; çiğ sebzelerin, meyvelerin, kuruyemişlerin ve yağlı tohumların tüketimine dayalıdır. Besinlerin pişirilmesiyle enzim aktivitelerinin zarar gördüğü, dolayısıyla besinlerin hem sindirimde hem de kullanımda istenilen faydayı sağlamayacağı fikri hakimdir.
- Lakto-vejetaryen: Yumurta, kırmızı et, tavuk, balık, süt ürünleri tüketilmez.
- Ovo-vejetaryen: Yumurta tüketilir; kırmızı et, tavuk, balık, süt ürünlerin tüketmez.
- Bitkisel bazlı, işlem görmemiş besin (Whole Food*) ve az yağlı beslenme: Bitkisel bazlı tüm besin türlerinin tüketimini destekler, özellikle sebzeler, meyveler, kuru baklagiller, tohumlar, yağlı tohumlar (az miktarda). Maksimum sağlık faydası için hayvansal ürünleri limitler, toplam yağ alımı kısıtlar.
*Whole Food: Whole food, doğal özelliklerini koruyan, işlem görmemiş, katkı maddesi içermeyen besinlerdir.
İlginizi çekebilir: Beslenme Terapisti Aslı Tür ile Sağlıklı Gıda Tercihleri
