Özel oyun zamanı, diğer adıyla çocuk merkezli oyun, davranış problemleri yaşayan, özellikle saldırgan ve yıkıcı davranışlar gösteren çocuk ile ebeveyninin oynadığı oyundur. Anne veya babanın çocuğunu kabul ettiğini, birlikte oynadıkları oyun sırasında göstermesi temeline dayanır.
Özel oyun zamanı tipik oyundan farklıdır, çünkü çocuğun liderlik ettiği ve ebeveynin çocuğu takip ettiği, çocuğun merkez olduğu oyun türüdür. Eleştiri, yargılama, azarlama veya değerlendirme (doğru-yanlış), kurallar, bilgi verme ve öğretme ebeveyn tarafından yapılmaz. Genellikle haftada bir kez 30-40 dakika süren oyun zamanı olarak uygulanır.
Ebeveynin bilmesi gerekenler
Oyuna hazırlık
En iyi oyun zamanı nedir, oyun için en uygun oda hangisinin olduğu ebeveynin baştan cevaplaması gereken sorulardır. Ebeveyn oyunun bölünmemesi için gerekli önlemleri almalıdır; telefonu sessize almak, diğer çocukları ayarlamak gibi. Oyuncakları hazırlamak ve oyun sonunda toplamak ebeveynin sorumluluğudur.
Oyuna nasıl başlanır
Ebeveyn ilk uygulamadan önce çocuğa özel oyun zamanı hakkında bilgi verir. Bu sırada her hafta özel oyun zamanları olacağını, süresini ve oyunu çocuğun yöneteceğini aktarır.
Başlarken ise giriş mesajını verir; “Evet haydi özel oyun zamanımıza başlayalım. Ne oynayacağımızı ve nasıl oynayacağımızı sen seçeceksin, ben senin istediklerini yapacağım. Oyuncaklar burada, bunlarla oynayabiliriz.”
Özel oyun zamanında, oyuna çocuk liderlik eder, ebeveynin sorular sorması ve yönlendirmesi uygun değildir. Örneğin; “Burada legolar var, bunlarla oynayalım mı?”, “Bebeklerle oynamak ister misin?” tarzındaki sorular yönlendirici olduğu için kullanılmamalıdır.
Oyuncak ya da oyun seçimi
Çocuğun oynamaktan hoşlandığı, yaratıcı ve hayali oyuna imkân veren tüm oyun ve oyuncaklar kullanılabilir. Örneğin; boya kalemleri, bebekler, Legolar, minyatür hayvanlar, elişi kağıtları, hamur vb. Yapılandırılmış materyaller (kutu oyunları, bilgisayar oyunları) tercih edilmemelidir.
Oyun sırasında ne yapılır?
- Ebeveyn oyun sırasında çocuğu izleyebilmek için yakında olmalıdır.
- Oyunu çocuğun yönetmesi için beklemeli, geride kalmalıdır.
- Oyuna uygun yüz ifadesi ve mimiklerle seslerle oyuna katılmalıdır.
- Çocuğun oyununu detaylı olarak sesli şekilde tarif ederek tanımlayabilir. Örneğin; “Evi yeşile boyamaya karar verdin.” “Bütün bebekleri yatırıyorsun.”
- Çocuğun davranışları ile hedeflerini ilişkilendirebilir. Örneğin; “Bebeğinin üstünü kalın giydiriyorsun çünkü üşümesini istemiyorsun.”
- Eğer davet ediyorsa çocuğun oyununa katılmalıdır. Örneğin; Çocuk “Ben askerim sen düşmansın.” Anne “Şimdi ne yapayım, ne yapacağımı göster.”
- Çocuğun duygularını tahmin edip ona yansıtabilir. Örneğin; “Resminle gurur duyuyorsun.”
- Çocuğu oyun sırasında çabası için övebilir. Örneğin; “Gerçekten bu işte çok iyisin, çok özen gösterdin.”
Oyun esnasında sınırlar
Gerekli olursa açık ve tutarlı sınırlar koyulmalıdır. Özel oyun zamanında çocuğun davranışları saldırgan ve yıkıcı olursa sınır koyulmalıdır. Örneğin; sopayla ebeveynine vuruyorsa:
“O sopayla bana vurmamalısın, canımı acıtıyor.” (sınırı belirtmek)
“İstersen bez bebeğe ya da yastığa vurabilirsin.” (alternatif göstermek). Aynı davranışı sürdürürse;
“Unutma bana sopayla vuramazsın. Bunu bir daha yaparsan oyunumuz biter.” Hala devam ederse;
“Oyunu bırakmak zorundayız çünkü sopayla bana vuruyorsun.” deyip oyun bitirilir.
Oyunu bitirme
- Oyunu bitirmeden iki kez (5 dk ve 1 dk kala) uyarmak gerekir.
“Oyunumuzun bitmesine 5 dk kaldı.”
- Ebeveyn ses tonu ve duruşuyla sakin ancak kararlı olmalıdır.
- Çocuk oyunu uzatmaya çalışırsa, duygularını ifade edip, bir kez daha bitmesi gerektiğini tekrarlayabilir.
“Biliyorum oyuna devam etmeyi istiyorsun ancak bugünlük oyunumuz bitti.”
Bilim ne diyor?
Yapılan araştırmalar bu uygulamanın çocuk ve ebeveyn üzerinde olumlu etkileri olduğunu ortaya koymaktadır. Çocuk merkezli oyun sayesinde, çocuk oyuna liderlik ettiği için özgüveni gelişir, ebeveyni tarafından koşulsuz kabulü hisseder, duygularını daha uygun biçimde ifade etme becerileri gelişir, dolayısıyla sorunlu davranışlarda azalma görülür. Ebeveynler, öğretici ve eğitici ebeveyn rolü sebebiyle çocuklarına yaptıkları müdahaleleri fark ederler, dinleme becerilerini gelişir; açık ve empatik iletişimi daha çok kullanabilir hale gelirler.
Özel oyun zamanında çocuk ebeveyninin odağı olmanın, kendisini istediği gibi ifade edebilmenin ve ebeveynini yönlendirmenin keyfini yaşar. Bu sayede ebeveyn-çocuk ilişkisi dönüşüme uğrar, daha sağlıklı ve eğlenceli bir hal alır.
