Yaşına göre genç, çok çevik, çok aktif gibi tanımlamalar ile günlük hayatımızda sıklıkla karşılaşıyoruz. Bazen de bunun tam tersi olarak enerjim çok düşük, kendimi yaşlı gibi hissediyorum şeklinde sözler de işitebiliyoruz. Bu ifadeler yalnızca gözlem ya da hislerden kaynaklansa da gerçekliğe bir noktadan dokunuyor çünkü biyolojik yaşımız ile kronolojik yaşımız arasında oluşan fark bedenimizin olduğundan daha yaşlı ya da daha genç hissetmesine sebep olabiliyor. Peki nedir bu biyolojik yaş, nasıl ölçülür ve nasıl düşürülür?
Biyolojik yaş nedir?
Biyolojik yaşa aynı zamanda fizyolojik yaş da denir. Nasıl yaşlandığımızın büyük bir oranı genetiğimize ve kontrol edemediğimiz faktörlere dayanır. Fakat araştırmalar dış faktörlerin de yaşlanma üzerinde etkileri olduğunu ortaya koyuyor: beslenme biçimi, egzersiz alışkanlıkları, stres, sigara ve alkol tüketimi, uyku düzeni ve çevresel faktörler. Hatta araştırmalara göre biyolojik yaşımız, hastalık ve ölüm gibi durumları tahmin etmede kronolojik yaşımızdan daha isabetli tahminler ortaya koyuyor.
Kronolojik yaş ve biyolojik yaş arasındaki fark nedir?
Kronolojik yaşımız dünyaya geldiğimiz andan itibaren aradan geçen zamana denir ve gün/ay/yıl olarak hesaplanabilir. Kronolojik yaş, insanların temel olarak yaş belirleme kriteridir. Biyolojik yaş, kronolojik yaştan farklıdır çünkü doğduğumuz gün haricinde birçok farklı faktör de belirlenmesinde etkilidir.
Biyolojik yaş, sağlığımızı ortaya koyar. Bu nedenle kronolojik yaş ile biyolojik yaşın aynı olmadığı durumlar görülebilir. Sağlıklı ve yaşına göre fit bir bireyin biyolojik yaşı, kronolojik yaşından düşük olabilirken, kronik hastalığa sahip ya da fiziksel açıdan kendine dikkat etmemiş bir bireyin biyolojik yaşı kronolojik yaşından fazla olabilir.
Biyolojik yaş nasıl belirlenir?
Biyolojik yaşı hesaplamanın basit bir yolu yoktur. Doğru bir şekilde belirlemek için tıbbi testler ve bir sağlık uzmanı gerekir. Bu nedenle gerçek ve tam biyolojik yaşı öğrenmek için uzmana danışılmalıdır.
Biyolojik yaşı ölçerken çeşitli biyobelirteçlere ve yaşlanmanın fiziksel belirtilerine bakılır. Bunlara örnek olarak kolesterol seviyeleri, hormonlar ve organlardaki toksin seviyesi verilebilir.
Bununla birlikte DNA tabanlı yapılan ölçümler de bulunmaktadır. Genetik materyal ile biyolojik yaş belirlenirken telomer adı verilen kromozom parçalarına ve DNA methylation adı verilen DNA’nın yaşlanma şekline bakılır. Buradaki bulgulardan kişilerin kronik hastalıklara, nörodejeneratif rahatsızlıklara ya da erken ölüme olan yatkınlıkları incelenebilir. Sağlıklı yaşam tarzını benimseyen kişilerin ise zamanla yaşlanma sürecini tersine çevirip genetik materyallerini değiştirebildikleri görülmüştür.
Biyolojik yaşı etkileyen faktörler nelerdir?
1. Beslenme
Dünyada insanların en uzun yıllar yaşadığı yerlere baktığımızda, Mavi Bölgeler adı verilen lokasyonlar karşımıza çıkar. Bu lokasyonların ortak özelliklerinde sağlıklı bir beslenme kültürüne sahip olmaları bulunur. İşlenmemiş gıdalar ile beslenmek, bir hafta içerisinde otuz farklı çeşit meyve, sebze ve kuru yemiş tüketmek, probiyotik ve fermente gıdaları diyete eklemek biyolojik yaşımızı yükseltmemek için önemlidir.
2. Sigara içmek
Sigara içmenin ciddi sağlık sorunlarına yol açtığı ve insan ömrünü kısalttığı uzun zamandır biliniyor. Çalışmalar sigara içmenin biyolojik yaşı artırdığını da gösteriyor.
3. Uyku düzeni
Kötü uyku kalitesi sağlık üzerinde olumsuz bir etkiye sahiptir ve biyolojik yaşı artırdığı da gözlemlenmiştir. Yetişkinler her gün en az yedi saat uyumalıdır. Daha erken yatmak, yatmadan yarım saat önce ekranları kapatmak veya yatak odasındaki dikkat dağıtıcı unsurları azaltmak gibi basit değişiklikler yapmak uyku sürenizi veya kalitenizi iyileştirebilir.
4. Fiziksel çevre
Fiziksel çevreniz, yaşadığınız, çalıştığınız ve önemli miktarda zaman geçirdiğiniz yerleri içerir. Çevreniz, maruz kaldığınız hava kirliliği ve toksinlerin miktarını belirler. Bu toksinler biyolojik yaşlanmanızı hızlandırabilir.
Bu tehlikelerin bir kısmını ortadan kaldırmak zor olabilir. Maruziyetinizin bir kısmını önlemek veya azaltmak için adımlar atabilir, daha ciddi sağlık problemleriniz ya da buna yatkınlığınız varsa çevrenizi değiştirmeyi göz önünde bulundurabilirsiniz. Büyük şehirler gibi hava kirliliğinin daha yoğun olduğu yerlerde bulunmamak, temiz içerikli ürünler tercih etmek, eğer toksinlere maruz kaldığınız bir işte çalışıyorsanız buna göre önlemler almak birkaç seçenek olabilir.
5. Stres
Fiziksel ve psikolojik stres, biyolojik yaşı artırır ancak iyi haber şu ki bu durum tersine çevrilebilir. 2021 tarihli psikolojik stres ve biyolojik yaşlanma üzerine yapılan bir çalışma, duygusal olarak dayanıklı ve duygularını düzenleyebilen kişilerin stresin yaşlanma etkilerinden kaçınabildiklerini ortaya koyuyor.
Hayatınızda önemli fiziksel veya psikolojik stres faktörleri varsa, bu stresi azaltmanın veya ortadan kaldırmanın yolları üzerine bir uzman ile görüşebilirsiniz.
Nasıl sağlıklı yaşlanabiliriz?
Sağlıklı bir şekilde yaşlanmak için gündelik hayatınızı sağlığınıza dikkat ederek yaşamalısınız. Biyolojik yaşınızı iyileştirmek adına şu adımları atabilirsiniz:
- Egzersiz yapmak veya düzenli fiziksel aktivitede bulunmak.
- Sağlıklı kilonuzu korumak.
- Düşük glisemik indeks değerine sahip daha fazla yiyecek tüketmek. (Meyve, sebze, fasulye türleri, az yağlı süt ürünleri ve yüksek lifli, tam tahıllı ekmekler)
- İşlenmiş gıdalardan olabildiğince uzak durmak.
- Günlük hayatınızdaki stresi azaltacak yöntemleri keşfetmek ve uygulamak.
- Günde en az 7 saat uyumak.
