FOTOĞRAF: CHARLOTTE LAPALUS
Uzun yaz günleri sona ererken Çin ve Ayurveda bilgeliğine göre Toprak elementinin mevsimine yani hasat mevsimine geçiş yaparız. Yaz bitiyor olsa da sonbahar henüz tam olarak gelmedi. Yazın bolluğunu kutlamanın, zenginliğinin bedeni ve zihni beslemesine izin vermenin zamanı geldi. Toprak elementinin mevsimi yaz sonundan sonbaharın başlangıcına kadar uzanan “beşinci mevsime” aittir. Yılın bu zamanında, Yang (Pitta) dışa dönük mevsim sona ererken sindirim sistemimiz ve beslenme düzenimize odaklanarak yavaş yavaş yılın Yin zamanına geçiş yaparız. Çinli bilgin Worsley bu sezonu “partinin bittiği ve geriye sadece en yakın arkadaşların kaldığı zaman” olarak tanımlar. Ayurveda’da bu sezon Pitta sıcağının hala devam ettiği ancak rüzgarın, kuruluğun ve soğuğun yavaş yavaş devreye girdiği Vata mevsimi olarak görülür. O halde doğunun bakış açısı Ayurveda’ya göre yaz bitiminde; Pitta’dan Vata sezonuna geçerken kendimizi iyi hissetmek için nelere dikkat etmeliyiz?
Çin kozmolojisinde toprak 5 numara yani merkezdir. Bizler sadece 4 ana yönü biliyoruz ama Doğu bilgeliği merkezi de beşinci yön olarak kabul eder. Odun ve ateş elementinin enerjik hareketi yukarı ve dışa doğrudur, su ve metal elementleri ise aşağı ve içe doğru hareket eder. Toprak merkezdeki durgunluktur, dönüm noktasıdır. İstikrar, sakinlik ve süreklilik dünyanın erdemleridir. Durma ve yansıtma yeteneğimiz toprağın önemli bir özelliğidir. Bir fazlalık varsa inatçılık, takılıp kalma, uyuşukluk ve yönünü kaybetme olarak kendini gösterebilir. Eğer bir eksiklik varsa, o zaman da genel bir huzursuzluk, temelsizlik, içsel boşluk hissi olarak kendini gösterir. Hareketsizlik ve konsantre olamama, sürekli olarak dikkat dağınıklığı veya eğlenme ihtiyacı ortaya çıkar.
Toprak: Dalak ve mide (Agni)
Dalak ve mide organları toprak elementine aittir. Bütünsel sağlığımız ve iyi olma halimizde çok önemli bir rol oynarlar. Öyle ki, MS 1180’de ünlü Çinli doktor Li Dong Yuan, çoğu hastalığın nedeninin sindirim sistemindeki hasarlardan kaynaklandığını düşündüğü için Toprak Okulu’nu kurmuştur. Bu düşünce okuluna göre, dalak ve mide kişinin bütüncül sağlığının merkezinde yer alırlar. Ayurveda’da buna Agni yani sağlığımız için en önemli faktörlerden biri olan yerleşik sindirim ateşi der. Agni, besinlerin vücuda girdiği ve dokulara ve enerjiye dönüştüğü kapıdır. Dolayısıyla Agni, canlılığımızı, bağışıklığımızı, genel sağlığımızı ve iyi olma halimizi doğrudan etkiler. Ayurveda’da bir insanın Agni’si kadar yaşlı olduğuna dair bir söz vardır.
Dalak
Dalak, bedenimizdeki Çi’den ve kandan yani sağlıklı kalabilmemiz için hayati önem taşıyan maddelerden sorumludur. En önemlisi dalak, yediğimiz yiyecekleri enerjiye dönüştürür ve bu besleyici enerjiyi vücudumuzun diğer bölgelerine taşır. Dalak zayıf veya dengesiz olduğunda, sindirimden jinekolojiye hatta duygusal bozukluklara kadar çok çeşitli sağlık sorunları ortaya çıkabilir.
Dalakla ilişkilendirilen duygu ise endişedir. Akılla ve düşünceyle bağlantısı olan dalak, endişe, kaygı ve fazla düşünmekten büyük ölçüde zarar görür. Meditasyon yapmak, zihni sakinleştirmek dalak sağlığı için çok önemlidir.
Karın
Mide besinlerin alıcısı yani alabilme, öğütebilme ve aktarabilme yeteneğimizdir. Günümüzde öğün atlamak, fazla yemek yemek, aç değilken yemek yemek sindirim sistemimizi ve özellikle midemizi etkiler. Mide ekşimeleri, doluluk, şişkinlik, Agni’nin dengesiz olduğunun işaretleridir.
Mukus ve nemlilik, mideyi ve dalağı kolayca ele geçirebilir. Bu nedenle soğuk süt ürünleri, çok soğuk veya kızarmış yiyecekler, fazla meyve ve rafine şeker tüketmekten kaçınmak en iyisidir. Geç yemekten kaçınmak, yulaf veya buğday yerine karabuğday tüketmek de daha iyidir. Maş fasulyesi de mide ve dalak için harika bir besindir. Kızarmış yiyecekler yerine en iyi alternatif buharda pişmiş veya fırınlanmış sebzelerdir. Enginar ve karahindiba gibi sebzeler de faydalıdır.
Mevsimsel uyumlanma
Ayurveda ve Çin Tıbbında, mevsimsel değişiklikleri sağlığımız üzerinde ince ayarlar yapmak, potansiyel hastalıkları önlemek için birer fırsat olarak görüyoruz. Tıpkı mevsimlerin döngüsü gibi sağlığımız da sabit bir hal değildir. Doğada değişiklikler olduğunda, dünyanın doğal ritimlerine ve akışına uyum sağlamamız önemlidir. Sağlığımıza bu şekilde yaklaşmak, yıl boyunca denge ve uyum yakalamamıza, iyi olma halimizi korumamıza yardımcı olacaktır.
Beslenme önerileri
Isıtın
Toprak elementi sıcak, pişmiş ve hafifçe baharatlandırılmış besin değeri yüksek yemeklerle beslenir. Soğuk ve çiğ yiyecekler dalakta nemlilik yaratarak besinlerin, enerjinin taşınması ve dönüştürülmesindeki rolüne aynı zamanda Çi ve kan üretme kabiliyetine zarar verir. Bu da sağlık üzerinde çeşitli dengesizliklere yol açar. Vücudun toprak merkezinde sıcaklığı korumak önemlidir.
Yaz sona ererken, smoothie’ler, buzlu içecekler, salatalar ve zeytinyağlı yemekler gibi soğuk ve çiğ gıdaları beslenmemizden çıkarmanın zamanı geliyor. Süt ürünleri, rafine şeker, yağlı ve kızarmış yiyecekler de nemliliğe katkıda bulunur.
Zencefil, rezene, kişniş, kakule ve karabiber gibi aromatik baharatlar ve ayrıca az miktarlarda iyi pişirilmiş sarımsak ve soğan merkezin ısınmasına yardımcı olur, nemi giderir ve dalak Çi’sini güçlendirir.
Tatlı gıdalar tüketin
Küçük miktarlarda tüketilen tatlılar, dalak ve mideyi mutlu eder. Burada tabi ki dondurmadan bahsetmiyorum! Toprak elementini güçlendiren tatlı yiyecekler arasında bulgur, yulaf, kinoa, pirinç gibi tam tahıllar; pancar, tatlı patates ve havuç gibi kök sebzeler bulunur. Ayrıca bu mevsimde çıkan, yaz sonunda hasat edilen incir, elma, üzüm gibi tatlı meyveleri de tüketebilirsiniz. Tüm bu gıdalar çok iyi birer bağırsak temizleyiciler olup vücudu sonbahar mevsimine hazırlamaya yardım ederler.
Öğün atlamayın, özellikle sabah kahvaltısını!
Çin Tıbbı saatine göre, midenin optimal sindirim kapasitesi sabah 7 ila 9 arasındadır. Bu zaman aralığındaki yemeğiniz doyurucu ve güçlendirici olmalı. İyi bir kahvaltı gün içinde mideyi, dalak Çi’sini ve yang’ı güçlendirir. En iyi kahvaltı yiyecekleri enerjiyi yükselten, sıcak pişirme yöntemleri ile hazırlandığı için vücudu uyaran ve nem yiyeceklerdir. Çin Tıbbı yemek terapisinin favorisi sindirimi kolay ancak önemli ölçüde besleyici olan şifalı pirinç lapası; kahvaltılık konjidir.
Toprak sarı renkte
Sarı ve turuncu balkabağı, tatlı patates, patates, mısır, papaya ve havuç gibi yiyecekler özellikle dalak sağlığını destekler.
İyi çiğneyin
Ne kadar iyi çiğnerseniz, midenize düşen görev de o kadar azalır. Sindirimden alınan verim de o kadar artar.
Merkezinizi bulun
Toprak elementi istikrar, bakım, şefkat ve cömertlik ile ilgilidir. Sizi merkezinizde tutacak ve topraklanmanıza yardımcı olacak aktiviteler arayın. Kendinizi ve sevdiklerinizi besleyecek, tatmin edecek şeylere odaklanın.
Sabah içeceği
Eylül ayından itibaren sabahları ılık suya limon suyu biraz zencefil tozu ve bal katarak için. Bu karışım karaciğeri temizler ve bağırsak hareketini destekler.
Detoks yapın
Ayurveda, gelecek sezona uyumlanmayı kolaylaştırmak için mevsimsel detoks yapılmasını önerir. Siz de yaklaşan Online Ayurvedik Sonbahar Detoksu’na 17-24 Ekim’de ilgili link üzerinden katılabilirsiniz.
Zencefilli Balkabağı Konji (4 kişilik)
Bu inanılmaz rahatlatıcı konji (congee), serin sonbahar sabahları veya hafif bir akşam yemeği için en doğru tercihlerden biridir. Balkabağı, konji içinde güzelce erirken zencefil ekstra bir tad katacak!
Malzemeler
1/3 su bardak basmati, yasemin veya esmer pirinç
2 ½ tatlı kaşığı Ghee veya Hindistancevizi yağı, bölünmüş
1 küçük balkabağı veya tatlı patates, soyulmuş ve rendelenmiş
5 su bardak su
½ çorba kaşığı Himalaya tuzu
1 cm boyunda kesilmiş taze zencefil, çok ince dilimlenmiş
¼ çorba kaşığı karabiber
2 yemek kaşığı iri kıyılmış taze dereotu ve/veya maydanoz
Yapılışı
- Pirinci mutfak robotuna koyun; ince doğranana kadar çekin, ardından yıkayın ve iyice durulayın. İdeal olarak, gece boyunca ıslatın.
- 1½ tatlı kaşığı Ghee’yi orta boy bir tencerede orta ateşte ısıtın. Pirinç ve rendelenmiş balkabağını ekleyin; 1-2 dakika pişirin. Su ve tuz ekleyin; kaynamaya getirin. Isıyı orta-düşük seviyeye düşürün, kısmen örtün ve ara sıra karıştırarak 1 saat veya pirinç püresi kremsi olana kadar pişirin.
- Kalan 1 kaşık Ghee’yi orta ateşte bir tavada ısıtın. Zencefil ekleyin; 5-6 dakika veya altın rengi ve gevrek olana kadar sık sık karıştırarak pişirin. Zencefili kağıt havlu serili bir tabağa koyun, yağını emdirin.
- Konjiyi karabiberle tatlandırın. 4 kase arasında bölün; maydanoz, dereotu ve zencefil ile eşit şekilde doldurun.
Afiyet olsun!
