Günümüzde kadınların yaşam standardını düşüren obezite, kalp hastalıkları ve otoimmün hastalıklar gibi rahatsızlıklar sıkça karşımıza çıkıyor. Bununla beraber menopoz öncesi veya menopoz sonrası süreçlerde meydana gelen hormonal değişimler, kadınları iş ve aile hayatında oldukça fazla etkileyebiliyor. Birçok kadın stres, uykusuzluk, kilo alma, kilo kaybı ve ruh hali değişimleri için çözümü doğrudan ilaçlarda arayabiliyor. Bu şekilde sorunların temeline müdahale eden değil, sadece semptomları gideren Modern Tıp yaklaşımı belirli bir süre için rahatlama sağlıyor olsa da tümüyle sorunları ortadan kaldıramıyor. Bu yazımda sizlere kadın sağlığı ve hormonal denge konusunda dünyanın önde gelen doktorlarından olan Dr. Sara Gottfried’in metabolik sağlık değerlendirmesinden bahsedeceğim. Dr. Sara Gottfried, modern tıbbın önerdiği bu yaklaşımlar yerine, başta yaşam tarzı değişiklikleri gibi alternatif çözümler sunuyor. Önerdiği tüm çözümlerin araştırmalar ile desteklenmesine de önem veriyor.
Metabolizma nedir?
Metabolizma kelimesi genellikle yanlış anlaşılıyor. Metabolizma kilonuz, yağ kütlesi yüzdeniz veya göbek yağ oranınız ile sınırlı değil. Çok daha geniş ve derin bir kavram olan metabolizma insülin, kortizol, leptin, testosteron ve büyüme hormonu gibi metabolik hormonları da içeren vücutta meydana gelen tüm biyokimyasal süreçlerin toplamıdır. Bu hormonlar, metabolik sağlık söz konusu olduğunda pek çok faktörü yönlendirir. Bugün nasıl hissettiğiniz, pre-diyabet, diyabet, kalp hastalığı, felç ve hatta kanser gibi kronik hastalık riskiniz de dahil olmak üzere önümüzdeki birkaç on yıl boyunca nasıl yaş alacağınızı belirler.
Metabolik sağlık nedir?
Metabolizma, vücudunuzun sizi hayatta tutmak için enerji ürettiği ve kullandığı tüm yollardır. Metabolik sağlık ise bu sürecin ne kadar verimli çalıştığıdır. Metabolizmanız düzensiz olduğunda, metabolik sağlığınız da olumsuz etkilenir.
Metabolik sağlık genetik, yaşam tarzı ve çevresel faktörler de dahil olmak üzere çeşitli faktörlerden etkilenir.
Metabolik sağlık aşağıdaki parametreler ile değerlendirilir:
- Kan şekeri kontrolü
- Insülin hassasiyeti
- Lipid profili: Kolesterol, trigliseritler, LDL, HDL vb. gibi
- Vücut ağırlığı ve kompozisyonu: Yağ ve kas oranı, karın çevresin yağ oranı
- Enflamasyon: Kronik enflamasyon, metabolik sağlık sorunları için bir risk faktörü oluşturabilir. Sağlıklı bir metabolizma enflamasyonun düzenlenmesine yardımcı olur.
- Hormon düzenlemesi: Tiroid hormonları gibi çeşitli hormonlar metabolizmada rol oynar. Hormonal dengenin korunması metabolik sağlık için gereklidir.
Metabolik sağlık değerlendirmesindeki olumsuzluklar insülin direnci, tip 2 diyabet, obezite, metabolik sendrom ve kalp hastalığı gibi rahatsızlıklara neden olabilir.
Metabolik sağlık nasıl ölçülür?
Beden Kitle İndeksi’nde (BKI) normal aralıkta olmak metabolik sağlık için yeterli değildir çünkü BKI vücut yağ bileşimini veya kas kütlesini hesaba katmaz. Tabiri caizse kaputun kapağını açıp içine bakmanız ve birkaç test yaptırmanız gerekiyor. Nasıl ki aracınızı düzenli servise götürüyorsanız, kendiniz için de düzenli olarak metabolik sağlık değerlendirmesi yaptırmalı, değerleri kıyaslayarak takip etmelisiniz.
Metabolik sağlığı neden önemsemelisiniz ve nasıl ölçebilirsiniz?
Modern Tıp, bir hastalığa tanı koymak için laboratuvar sonuçlarını değerlendirir. Buna karşın, Koruyucu veya Fonksiyonel Tıp bakış açısıyla çalışan doktorlar ise hastalıklar gelişmeden, hastalığın gelişimini fark etmek ve önlemek üzerine odaklanır. Bu nedenle bu yazıda göreceğiniz değerlendirme ölçeği standart laboratuvar referans değerlerinden farklı olabilir. Bunlar Dr. Gottfried’ın metabolik sağlık ölçeğidir.
Açlık kan şekeri (AKŞ)
Bu değer bize vücudun gıda yokluğunda insülin ve glikoz yolları karşısında nasıl bir performans sergilediğini gösterir.
Hedef seviyeler: 70 ila 85 mg/dL, hatta ketozdaki hastalar için 65-85 mg/dL.
Tokluk kan şekeri (TKŞ)
Besin alımından 2 saat sonra ölçülen kan şekeri değeridir.
Metabolik işlev bozukluğuna giden birçok yol vardır. Genellikle pre-diyabet hastalarının açlık kan şekeri yüksek değildir ancak tokluk kan şekeri ideal aralığın dışında olabilir.
Hedef seviyeler: DSÖ tarafından kabul edilen sınır aralık 2 saatte < 140 mg/dL’dir. Ancak Dr. Gottfried 115 mg/dL’yi sınır kabul ediyor.
Hemoglobin A1C (HbA1c)
HbA1c glikoz seviyenizin üç aylık ortalamasıdır. Bu testin dezavantajı, doğrusal bir yansıma olmamasıdır. Bu nedenle, geceleri hipoglisemisi olan kişilerde yanlışlıkla düşük çıkabilir,birçok perimenopozal ve menopozal kadında görülebiliyor.
Hedef seviyeler: Amerikan Diyabet Birliği (ADA) <%5,6 diyor ama Dr. Gottfried <%5,2’yi tercih ediyor. Bazı pre-diyabetiklerde <%5’i hedefliyor.
İnsülin
İnsülin, kan şekeri seviyeleriniz diyabeti işaret etmeden yıllar önce değişebilir. Genellikle, metabolizma dengeden çıkmaya başladığında ilk olarak tokluk (yemek sonrası) insülin değişir. Hastalarında genellikle, 75 gramlık glikoz yüklemesini takiben açlık, 30 dakika, 60 dakika ve 90 dakikada bir insülin ve glikozu kontrol ettiği 2 saatlik bir glikoz testi kullanıyor.
Hedef seviyeler: Açlık insülini uIU/mL 4-6
75 gramlık bir yüklemeden sonra, insülinin 30. dakikada <40, 60. dakikada <30 ve 90. dakikada <20 olması isteniyor.
HOMA-IR
Hedef Seviyeler: <1 insüline duyarlı durumu gösterir
Tiroid paneli
Çoğu doktor tiroid testi yaparken yalnızca TSH ve bazen de serbest T4’e bakar. Dr. Sara Gottfried ise serbest T3, ters T3 ve tiroid antikorlarını da (tiroid peroksidaz antikorları ve anti-tiroglobulin antikorları) ekliyor.
Hedef seviyeler:
TSH (serum)mIU/L 0,3-2,5
Serbest T3 (serum) pg/mL 2,8-4,4
Serbest T4 (serum) ng/dL 0,9-1,7
Tiroid peroksidaz TPO (serum) IU/mL < 9 (laboratuvara göre değişkenlik gösterebilir)
Anti-tiroglobulin (serum) IU/mL < 4 (laboratuvara göre değişkenlik gösterebilir)
Gelişmiş lipid paneli
Burada geleneksel Total kolesterol, LDL, HDL ve trigliserit değerleri yerine lipitlerle lipoprotein fraksiyonasyonu NMR (LDL-P, küçük LDL-P, LDL boyutu, HDL-P, büyük HDL-P, HDL boyutu, büyük VLDL-P, VLDL boyutu içerir), lipo(a), hsCRP, miyeloperoksidaz, oksitlenmiş LDL, HDL fonksiyonu vb. gibi değerler inceleniyor.
HDL kolesterol
HDL fonksiyonunu değerlendiriyor, mutlak bir sayı değil ancak düşük HDL hala metabolik sendromun bir kriteridir. Bunun neden ölçülmesi gereken önemli bir biyobelirteç olduğuna dair daha fazla ayrıntı için Dr. Mark Houston ile birlikte yazdığı makaleyi inceleyebilirsiniz.
LDL kolesterol
Lipoprotein metabolizmasına daha derin bir bakış sağlayan ApoB ve NMR Lipoprotein fraksiyonasyonunu değerlendiriyor.
Hedef seviyeler: Hastalarında ApoB < 70 mg/dL olmasını hedefliyor.
Trigliseritler
Bu değer kandaki bir tür yağı ve kalori fazlalığını yansıtabilir
Hedef seviyeler: <150 mg/dL. Metabolik sağlığı optimize ettiği hastalarında <100 veya hatta <50 gibi daha düşük seviyeleri hedefliyor.
CRP
Bu, genel ve kardiyak ilişkili inflamasyonun klinik bir biyobelirtecidir.
Hedef seviyeler: <1 hassas tıpta yaygındır, elit sporcu olmayan sağlıklı hastaların çoğunda <0,5 mg/L’yi hedefliyor.
Doktor bu testlere ek olarak, serbest ve total testosteron gibi hormonları da değerlendiriyor ve sürekli glikoz takip cihazlarını kullandığını belirtiyor. Kortizolden leptine, ghrelinden büyüme hormonuna ve adiponektine kadar metabolizmayı etkileyen düzinelerce hormon var ancak yukarıdaki testler metabolik sağlığınızı değerlendirmeniz için iyi bir başlangıç noktası olabilir.
Bu testler Dr. Gottfried’ın temel aldığı metabolik testledir. Son kitabı Kadınlar, Gıdalar ve Hormonlar‘da bu testlerin detaylarını bulabilirsiniz. Sizler de metabolik sağlığınızı değerlendirmenin ilk adımı olarak, bu testleri doktorunuzla kararlaştırarak yaptırabilir veya mevcuttaki kan tahlillerinizi Dr. Gottfried bakış açısı ile değerlendirerek Fonksiyonel Tıp hekiminize başvurabilirsiniz.
