İnsan; gelecek, geçmiş ve şimdi kavramı olan, benliğini ve belleğini o doğrultuda oluşturan bir varlıktır. İleriye dönük bellek (prospective memory) sayesinde yakın ya da uzak gelecekte ne yapacağımızı hayal eder, planlar ve ona göre davranırız. Yarın kavramının oluşmaya başladığı çok erken yaşlarda (iki yaştan itibaren) ileriye dönük bellek de gelişmeye başlar.
İleriye dönük bellek üst düzey bellek becerilerinden biri olup bizi sadece bir sonraki eylemimize hazırlamakla kalmaz, üretken bir hayatın ve başkalarından bağımsız davranabilmenin de temelini oluşturur.
“Ben geleceğe dönük plan yapmaktan hoşlanmıyorum. Planlı programlı olmak bana göre değil” diyen insanları sıklıkla duyarız. Bu kişiler beklentilerinin karşılanmayacağından aşırı derecede korkuyor olabilirler. Bir diğer uçta ise her şeyi aşırı derecede planlayan insanlar vardır. Bunlarda da benzer korkular söz konusu olabilir. İleriye dönük bir şeyler istemek, beklemek ve planlamak herkesin en temel gereksinimlerinden biridir. Buna yönelik bir türsel yatkınlığa ve zihinsel kapasiteye sahibiz.
Peki ya beklentilerimiz gerçekleşmezse ne olur?
Bunun bizim benlik algımıza, güdülenme sistemimize, yaşam enerjimize olan etkisi nedir? Bu yazının temel amacı, karşılanmayan beklentilerimizi keşfetmek ve onlarla nasıl başa çıkacağımıza değinmektir.
Ünlü psikoloji kuramcısı ve aile terapisti Virginia Satir’e göre beklenti ve hasretler bireyin benliğinin buzdağının altında kalan kısmında yer alır. Her insan yaşamı boyunca sayısız beklenti oluşturur ve bazılarına erişemez. Erişilemeyen beklentiler buzdağının altındaki yerini alır ve biz fark etmeden şimdimize ve geleceğimize etki eder. Satir’e göre karşılanmamış beklentilerimiz aşağıdaki üç temel alanda yer alır.
Dilerseniz bu yazıyı okurken bu üç temel alandaki karşılanmayan beklentilerinizi bir kenara not alın. Sonrasında ise bunlara yönelik neler yapabileceğinizi değerlendirelim.
1. Başkaları tarafından karşılanmayan beklentilerimiz
Örneğin diğer insanlar tarafından saygınlık görmek ve sevilmek isteme, karşılıksız bir aşk yaşama vb.
“Babamdan beklediğim sevgiyi hiçbir zaman tam anlamıyla alamadım. Ailedeki tek erkek çocuk olmama ve babam da bu konuda oldukça geleneksel değerlere sahip birisi olmasına rağmen tüm sevgisini kızlarına aktardı. Benim içinse hep çok yüksek standartları vardı. Ulaşabileceğini sandıkça bir kademe daha yükseltilen çıtaların üstünden çaresizce atlamayı deneyen yenik bir atlet gibiydim. Şimdi de durum pek farklı değil. İşimde başarılı bir yetişkin olmama rağmen beni bir kez bile takdir edip bana gurur dolu gözlerle baktığını görmedim.”
2. Başkalarının bizden karşılayamadığını düşündüğümüz beklentiler
Örneğin anne ve babasının istediği meslekte olamamak, sevgilisi için tatmin edici bir ilişki sağlayamamak vb.
“Eşimin istediği yakın ve sevgi dolu ilişkiyi ben ona sağlayamadım. Onun bu konuda benden hala çok yoğun beklentileri olduğunu seziyorum ama yine de bu beklentiyi karşılayamayacağımı hissediyorum.”
3. Kendimize yönelik karşılayamamış olduğumuz beklentilerimiz
İsteyip, düşleyip, uğraşıp da yapamadıklarımız, kendimizi yetersiz bulduğumuz alanlar vb.
“İç mimari üzerine yüksek lisans yapıp kariyerimde değişik bir yön çizmeyi uzun yıllardır istiyorum. Evlilik, çocuk derken bu isteğimi bir türlü gerçekleştiremedim. Bu benim için hasretini çektiğim önemli şeylerden biri olarak dolabın üst çekmecesinde duruyor.”
Karşılanmayan beklentilerimizle başa çıkmak için neler yapabilirsiniz?
1. Gitmesine izin verin
Karşılanmamış beklentinizle yüzleşip, onu şefkatle kucaklayabilirsiniz. Onun sizin yaşamınızdaki anlamını kavrayıp, eğer onu gerçekleştiremeyeceğinize inanıyorsanız onunla vedalaşabilirsiniz. Madem olamayacak, o zaman gitmesine izin verin.
Öneri
Gitmesine izin verme kararı aldığınız beklentinizi bir kağıda yazarak denize ya da bir akarsuya bırakabilirsiniz. Bir meditasyon seansının ardından kendinizi anladığınızı, beklentinizle vedalaşmak istediğinizi kendi cümlelerinizle söyleyebilirsiniz. Başka vedalaşma ritüelleri de olabilir, sizin yaratıcılığınıza kalmış.
2. Alternatifler bulun
Karşılanmamış beklentinizin yerini tutabilecek başka bir beklenti oluşturup ona ulaşmak için çabalayabilirsiniz. Örneğin iki yıldır tercih edip de bir türlü giremediğiniz bir bölüm yerine sevdiğiniz başka bir bölüme tercihlerinizde yer vermek ya da sevginize karşılık göremediğiniz bir ilişki için daha fazla zorlamak yerine yeni bir ilişkiye yönelmek gibi.
Öneri
Karşılanmamış beklentinizi bir deftere yazarak bu beklentiye alternatif teşkil edebilecek şeyleri oklar çıkararak karşısına yazın. Hangisinin sizi daha mutlu edeceğine inanıyorsanız o alternatifte karar kılıp adımlarınızı o yöne atmaya başlayabilirsiniz.
3. Tutun
Karşılanmamış beklentinizi tutmak da diğer bir seçenektir. Bu beklentiyi su yüzüne tekrar çıkarıp inceledikten sonra, bunu gerçekleştireceğiniz konusunda inancınız varsa o zaman onu tutma kararı alabilirsiniz.
Öneri
Tutma kararı aldığınız beklentinizi bir kağıda yazın. Onu neden tutmaya karar verdiğinizi yazılı olarak anlatın. Dilerseniz bu egzersizin aynısını kendi ses kaydınızı alarak yapabilir ve ardından dinleyebilirsiniz.
4. Hasretlere gidin
Bazen karşılanmamış beklentiler o kadar kronikleşmiştir ki buzdağının beklentiler kısmının bir kat altındaki hasretler katmanında yer alır. Bunu fark ederek onunla yüzleşmek, onun bizim için derin bir hasret halini aldığını kabullenmek gerekir.
Öneri
Bu karşılanmayan beklentiniz sizin için derinlerde bir hasret halini mi aldı, bunu değerlendirin. Bir psikologdan bu konuda destek alabilir ya da kendiniz bu konudaki algınızı ve hislerinizi satırlara dökebilirsiniz. Hasretlerin keşfi ve günlük hayatınız üzerindeki etkilerini görmek kendinize ve ilişkilerinize olan farkındalığınızı arttıracaktır.
5. Beklentilerinizi karşılamanın bir yolunu bulun
Eğer karşılanmamış beklentilerinizin sizin yaşamınızda ve değerler sisteminizde önemli bir role sahip olduğuna karar verdiyseniz onları karşılamanın yollarını aramalısınız.
Öneri
Bir kağıda vazgeçmemeye karar verdiğiniz karşılanmamış beklentinizi büyük harflerle yazın. Ondan neden vazgeçmediğinizi, sizin için önemini ve ona ulaşmak için neler yapabileceğinizi maddeler halinde sıralayın. Bunlara ulaşmada sahip olduğunuz güçlü yönlerinizi ve gereksinimini duyduğunuz şeyleri de kaydedin. Bunları kendinize yüksek sesle okuyun ve beklentinizi gerçekleştirmedeki kararlılığınızı dile getirin.
İlginizi çekebilir!
