Belki her gün kulaklıktan yüksek sesle müzik dinliyoruz. Hayatımızın çoğunu kalabalık ofisler, okul, toplu taşıma araçları gibi sesli ortamlarda geçiriyoruz. Birçoğumuz çok gürültülü şehirlerde yaşıyor. Küçük veya ileri yaşta olmadığımız sürece pek de aklımıza gelmeyen bir organımız ise gündelik yaşamımıza eşlik eden bu seslerden negatif yönde etkileniyor: Kulaklarımız. Peki kulak sağlığını her yaşta korumak için nelere dikkat etmemiz, nelerden kaçınmamız gerekiyor? Amerikan Hastanesi ve Koç Üniversitesi Kulak Burun Boğaz Bölümü üyesi Prof. Dr. Sarp Saraç ile kulak sağlığı hakkında tüm bilmemiz gerekenleri konuştuk.
En yaygın görülen kulak sağlığı problemleri nelerdir?
Kulak sağlığı ile ilgili sık görülen problemler yaşa göre değişir. Çocukluk çağında en sık görülen problem orta kulak enfeksiyonlarıyken yaşlılıkta yaşa bağlı iç kulak kaynaklı işitme kaybı olabilir. Bunların dışında iç kulak kaynaklı baş dönmeleri ve kulak salgısının sıkışmasına bağlı gelişen işitme kayıpları değişik yaş gruplarında sık görülen kulak kaynaklı problemlerdir.
Kulakların sağlık durumu bedendeki başka sistemlerin işleyişlerini de etkiliyor mu? Bedendeki bazı sistemsel bozukluklar kendini kulak sağlığı sorunları ile gösterebiliyor mu?
Kulak işitme ve denge organıdır. Her iki fonksiyonla ilgili sorunlar değişik sistemleri etkileyebilir. İşitme kaybı konuşmamızı olumsuz etkiler. İşitme kaybı ile doğan çocukların işitmesi cihaz veya implant ile arttırılmazsa, konuşma yetenekleri gelişemez. İç kulak kaynaklı baş dönmesi yapan hastalıklar sırasında ve sonrasında dengesizlik yaşanabilir.
Vücudumuzdaki sistemik hastalıklar da kulakta sorunlar yaratabilir. Otoimmün hastalıklar adı verilen vücut savunma sisteminin yanlışlıkla kendi dokularına saldırdıkları hastalıklarda, bazen iç kulakt da etkilenmekte ve bu ilerleyen işitme kaybı ve/veya baş dönmesi, dengesizlik gibi şikayetlere neden olabilmektedir. Dış kulak yollarımız ve kulak zarlarımız cilt ile örtülü olduğu için cildi yaygın olarak tutan bazı cilt hastalıkları (sedef hastalığı, egzama gibi) kulaklarımızı etkileyebilir.
Kulak sağlığı için yapılması gerekenler nedir?
Dış kulak yolu sağlığı açısından yapılması gereken en önemli şey kulak salgısının dış kulak yolu içindeki kısmının temizlenmemesidir. Bu nedenle pamuklu çubuklar kullanılmamalıdır. İç kulak sağlığı açısından yapabileceğimiz en önemli şey ise yüksek sesten korunmaktır.
İşitme kaybının semptomları ve sebepleri nelerdir? Yaşam tarzı seçimlerimiz yaşımız ilerledikçe ne kadar iyi duyabildiğimizi etkiliyor mu?
İşitme kaybı zaten bir semptomdur. İşitme kaybına yol açabilen pek çok farklı hastalık olabilir. Bunların bir kısmı sesin iç kulağa iletilmesi sırasındaki problemlerden kaynaklanırken (iletim tipi işitme kaybı) bir kısmı da iç kulaktaki hasarlardan kaynaklanır (sensorinöral işitme kaybı). Yaşımız ilerledikçe iyi duyabilmemizi etkileyebilecek bir yaşam tarzı seçmek için yüksek sesli ortamlardan kaçınılabilir.
Doğuştan işitme kayıpları neden olur? Tedavisi nasıl yapılır?
Doğuştan işitme kayıplarının çoğunun sebebi genetiktir. Bu nedenle akraba evliliğinin sık olduğu bölgelerde daha sık görülür. Ülkemizde etkin şekilde uygulanan Yenidoğan İşitme Tarama Programı sayesinde bu kayıplar erken teşhis edilebilmektedir. İşitme kaybı olan bebekler işitme cihazı ile rehabilite edilmekte, işitme cihazının yeterli kalmadığı durumlarda ise koklear implant (biyonik kulak) tatbik edilerek çocuğun duyması sağlanmaktadır.
Orta kulak problemlerinin çocuklarda daha sık görülmesinin sebepleri nelerdir?
Orta kulak problemlerinin çocuklarda sık görülmesinin en büyük nedeni orta kulağı havalandıran östaki tüpünün çocuklarda zayıf çalışmasıdır. Özellikle çocukların kreşe/okula başlaması ile birlikte sık üst solunum yolu enfeksiyonu geçirmesi bu tüpün fonksiyonunu daha da olumsuz etkilemekte ve orta kulak problemlerine yol açmaktadır.
Çocuklarda sık görülen orta kulak sıvısı problemi tedavi edilmezse ne gibi sonuçlara yol açar?
Orta kulak sıvıları orta kulakta bir negatif basınç (vakum etkisi) oluşturur. Bu etki uzun süre devam ederse kulak zarındaki gerilme kulak zarının incelmesine yol açar. İncelen zar negatif basınçtan daha da fazla etkilenir ve zaman içinde zarda çökme ve orta kulağa yapışma görülebilir. Bu nedenle 3 aydan daha fazla devam eden orta kulak sıvılarında kulağa tüp takılması ve geniz etinin alınması tavsiye edilir.
İşitme kaybını geri çevirmek ve ileri yaşlarda önüne geçmek mümkün mü?
Yaş ilerledikçe işitme giderek azalır. Bu duruma presbiakuzi adı verilir. Her insan için geçerli olsa da kişinin genetik yapısı, maruz kaldığı gürültü, kullandığı ilaçlar, geçirdiği hastalıklar gibi pek çok faktör bu süreci etkiler. O nedenle aynı yaş grubu içindeki herkes için eşit gelişmez. Bu sürecin olumsuz etkilenmemesi için kişinin yapabileceği en önemli şey yüksek seslerden kaçınmaktır. İşitme kaybı süresi uzadıkça beynin, duyduğumuz sesleri anlamlandıran bölgesi de zayıflar ve bunu geri getirmek mümkün değildir. Bu nedenle işitme kaybı olan kişilerin, önerildiği zaman işitme cihazı kullanmaları çok önemlidir. Bunun ertelendiği durumlarda duyduğunu anlama kapasitesi azalınca bu sefer işitme cihazından alınacak fayda da belirgin olarak düşmektedir.
Yüksek sesli müzik dinlemek uzun vadede kulak sağlığına zarar veriyor mu?
Yüksek ses iç kulağa zararlıdır. Akustik travma adı verilen yüksek sese bağlı gelişen iç kulak hasarı çok yüksek bir sese kısa bir süre maruz kalmakla olabileceği gibi (patlama, konser vb.), orta-yüksek şiddette bir sese çok uzun maruz kalmakla da (işyeri gürültüsü) ortaya çıkabilir. Bu nedenle yüksek sesli müzik dinlemekten kaçınmak önemlidir.
Peki az şiddette de olsa, her gün kulaklık kullanmak uzun vadede kulak sağlığına zarar veriyor mu?
Ses yüksek değilse kulaklıkla müzik dinlemek iç kulağa zarar vermez.
Kulaklarımızı özel bir rutin ile düzenli olarak temizlememiz gerekiyor mu? Evet ise bu temizleme nasıl olmalı?
Kulak salgımız (serümen) dış kulağın sağlığı açısından önemli bir salgıdır. Suyun daha kolay çıkmasını sağlar, kuruluğu / kaşıntıyı önler ve asidik pH’ı sayesinde dış kulak yolunda hastalık yapabilecek bakteri ve mantarların çoğalmasını engeller. Kulak çoğu zaman bu salgıyı kendisi dışarı atar. O nedenle insanların çok önemli bir kısmının kulak temizliği ihtiyacı olmaz.
Kulakta salgı birikmesinin en sık nedeni insanların temizlik amacı ile pamuklu çubuklar ile kulaklarını temizlemeye çalışmasıdır. Kişinin yapması gereken şey banyodan sonra ufak bir pamuk parçası ile sadece dış kulak yolunun dışına çıkmış olan salgıyı temizlemektir. Bazı insanlarda dış kulak yapısının belli özellikleri, salgı miktarı, dış kulak yolu girişindeki kılların yoğunluğu gibi değişik nedenlerle belirli aralıklarla kulak temizliği ihtiyacı olabilir. Bu işlem KBB hekimleri tarafından yapılmalıdır.
Piercing ve küpe kullanımı konusunda tavsiyeleriniz ne olur? Dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta var mıdır?
Kulak kepçesinin kıkırdak kısımlarına küpe ve piercing takmak çok risklidir. Kıkırdak dokusu iltihaplanmaya açık bir dokudur ve iltihaplandığı zaman kontrol etmek güçtür. Küpe ve piercing sonrası gelişebilecek iltihaplanmalarda kıkırdakta erime nedeniyle kalıcı şekil bozuklukları ve anormal iyileşme (keloid) olabilir ve bunların tedavisi oldukça güçtür. O nedenle kulak memesi dışında kulağın başka bir bölgesine takı takılmamalıdır.
