Doğaya, başka canlılara, gezegenimize duyduğumuz sorumluluk bilincimizin giderek artması, çevresel farkındalığın da bir pazarlama metodu olarak kullanılmasına yol açıyor. Ne anlama geldiğini çoğu zaman bilmediğimiz cümlelerle önümüze sunulan “yeşil” alternatifler tüm çevremizi sarıyor. Bunun sonucunda da gerçekten çevreye zarar vermeyen hatta gezegenimizi iyileştirmeye çalışan kişiler, markalar, servisler ile bu bilinçten faydalanmaya çalışanlar birbirlerine karışma tehlikesi ile karşılaşıyor. Üreticilerin, servisi sağlayan kuruluşların çok daha kapsayıcı bir kontrol mekanizmasına tabi tutulmasını beklerken biz tüketiciler, nasıl doğru tercihlerde bulunacağımızı öğrenebiliriz. Sizin için hazırladığımız sürdürülebilirlik sözlüğü içerdiği 33 kelime ile çevre hakkında konuşulan her konuyu anlamanızı hatta pazarlama taktiklerini ayırt etmenizi sağlayacak!
Biyo-çözünür
Bir maddenin zaman içinde tüm hammaddelerinin çevreye zarar vermeden, herhangi bir dış faktör olmadan, kendiliğinden çözünüp doğaya karışabilmesi demektir. Her tür yemek atığı, kağıt gibi %100 organik atıklar biyo-çözünürdür.
Biyoplastik
Biyoplastikler bir tür yenilenemez enerji olan petrol türevlerinden üretilen geleneksel plastikler yerine, doğanın kaynaklarını kullanan, yenilenebilir enerjilerden türetilmiş plastiklerdir. İki tür biyoplastik vardır. İlki mısır nişastasının, pancarın içinde bulunan şekerden üretilen Polilaktik Asit (PLA)dır. Diğeri ise organik maddeleri plastiğe çevirebilen mikroorganismalardan üretilir. Her biri olmasa da biyoplastiklerin bir çoğu aynı zamanda biyo-çözünürdür. Doğada kendiliğinden çözünemeyenler ise kendi kendine asla yok olamayan geleneksel plastikler kadar çevreye zarar vermez.
Çevre dostu
Belirsiz bir terim olmakla beraber, çevresel etkisi göz önünde bulundurarak alınan, gezegene verilen zararın en aza indirildiği aksiyonlara işaret eder.
Çevresel etkisi
Her tür aksiyonun gezegen üzerinde bıraktığı etkiye denir.
Çevreye duyarlı
Belirsiz bir terim olmakla beraber, gezegene verilen zararın her adımda azaltılmasını amaçlayan çevre dostu düşünce yapısını işaret eder.
Döngüsel ekonomi
Kullan-at üzerine kurulu geleneksel “doğrusal ekonomi” sisteme karşı çıkarılan, ortaya çıkan atığın azaltılması hatta yok edilmesini amaçlayan bir ekonomik sistemdir. Üretilen ürünlerin veya maddelerin tekrar tekrar kullanılabilmesi, geri veya ileri dönüştürülebilmesi, komposta çevrilebilmesi veya organik atık olması sağlanır. Çevreye ve sınırlı kaynaklara karşı sorumlu, verimli ve sürdürülebilir bir ekonomik cevaptır.
Enerji verimliliği
Bir ürün veya servisin geleneksel haline oranla daha az enerji kullanarak aynı işi üretebilme durumuna denir. Enerji tasarrufunun aksine kullanılan enerji miktarının teknolojik gelişmeler aracılığı ile azaltılmasını simgeler. Birim hizmet başına kullanılan enerjinin, kalitesi korunarak azaltılmasıdır. Evlerimizde bulunan eski, yüksek enerji sarf eden geleneksel teknolojik aletlerinin enerjiyi verimli kullanan yeni versiyonları ile değiştirilmesi hane başı enerji kullanımını büyük oranda düşürür.
Etik/ Adil ticaret
Üreticiler başta olmak üzere bir ürünün veya servisin üretim sürecine dahil olan herkesin eşit görüldüğü, iyi çalışma şartlarına sahip olduğu, hak ettiği ödemeyi, hatta fazlasını aldığı pazar odaklı bir sosyal harekettir. Gelişmekte olan ülkelerin iş gücü ile sağlanan kahve, kakao, şeker, muz, pamuk gibi maddelerin üretim süreçlerinde yaşanan gelir ve şart eşitsizlikleri sonucu ortaya çıkmıştır. Güçsüz konuma düşürülen çalışanların güçlendirilmesini, hayat şartlarının yükseltilmesini hedefler. Etik ticaret logosu sayesinde satın alınan ürünün nasıl şartlarda üretildiği anlaşılabilir.
Geri dönüştürülebilir
Bir maddenin geri dönüştürülebilir olması atık haline geldiğine çöpe atılmak yerine başka bir madde veya ürün için yeniden kullanılabilir olduğu anlamına gelir. Kağıt, karton, cam şişeler ve bazı plastikler geri dönüştürülebilirdir. Uzun yıllardır geri dönüşüm sistemlerinden yeterince verim alınamaması, yanlış geri dönüşüm politikaları ve konuyu çevreleyen bilgi kirliliği çevresel aktivizmde atıkları dönüştürmek yerine daha az atık tüketmenin daha çok kabul görmesine neden oldu.
Greenwashing / Yeşil aklama
Kişilerin, şirketlerin, hükümetlerin çevresel bilinci yüksek insanların ekonomik gücünden yararlanmak için yürüttükleri aldatıcı bir pazarlama stratejisidir. Yasal boşluklar ve ekolojik terimlerin kontrolsüzce kullanılması sonucu çizilen yanlış “çevre dostu” imajı simgeler. İddia edilenler ya abartılmış ya da yanlıştır.
İleri dönüşüm
Bir maddenin veya ürünün atık haline geldikten sonra ilk versiyonundan daha üst, kaliteli, kullanışlı bir ürün veya maddeye dönüştürülmesine denir. Plastik şişelerden ayakkabı üretmek, atık metallerden heykeller yaratmak ileri dönüşüm örnekleridir.
İklim bilgeliği
İklim krizine verilen cevapların, önerilen çözümlerin mantıksal benliklerimizden çok duygusal benliklerimizden geldiğini kabul edebilmektir. Bu durumu fark etmek gelecek konuşmaların, çözümlerin daha verimli ve mantıksal olmasına yardım eder.
İklim endişesi/anksiyetesi
İklim krizinin özellikle genç bireylerin zihinsel sağlıkları üzerinde yarattığı negatif etkiye denir. Kişilerin iklim krizi sonucu yaşanan afetler, bu konu ile ilgili yapılan araştırmalar, gelecek tahminleri sonucu umutsuzluk, dehşet, karamsarlık hislerine kapılması ve sonucunda endişe bozukluğu yaşamalarıdır. İklim krizinin neden olduğu çevresel felaketlere bizzat tanıklık eden örneğin; tsunami, orman yangınları, sel baskınları, zorunlu göç geçirmiş kişilerde daha sık görülür.
İklim krizi
Küresel ısınmanın gezegenimiz üzerinde bırakacağı geri döndürülemez hasarı ve bununla beraber yaşanacak olan doğal afetleri, çevresel felaketleri, insan göçlerini ve tüm canlıların hayatta kalma savaşını simgeler. İklim krizi kelimesinin küresel ısınma yerine kullanılması durumun aciliyetini, ciddiyetini ve büyüklüğünü daha iyi yansıttığı için kullanılmaya başlanmıştır.
İklim öfkesi
İklim krizi başta olmak üzere birçok çevresel felakete; su krizine, plastik atık krizine, doğal kaynakların bitirilmesine, nesli tükenen canlılara neden olan temel sistemlere; kapitalizm, sömürgecilik karşı büyük bir öfke duyulmasına denir. İklim endişesi ve vicdanı ile genellikle el ele yürür. Çevresel krizlere neden olan küresel sistemlerin bireysel eforla değiştirilemeyeceğinin anlaşılması ile ortaya çıkar.
İklim pozitif
Karbon negatif olarak da adlandırılır. Üretilen karbondioksit salınımının atmosferden çekilen karbondioksitten daha az olduğu yani sera gazı etkisinin yapılan aksiyonla daha da azaltıldığı durumdur. Karbon nötr olmanın bir tık ötesindedir. Karbon nötr olmakla beraber atmosferdeki sera gazı etkisinin de bir oranda azaltılmasına denir.
İklim-kopuk
İklim endişesinin yüksek seviyelere ulaştığı durumlarda kişilerin çevresel bilinçle hareket etmekte zorlandığı, haberleri, gelişmeleri takip edemediği bir tür savunma mekanizmasıdır. Kişi iklim krizinin yarattığı manevi hasardan korunabilmek adına çoğunlukla istemsizce ilgisini her tür çevre ile alakalı gelişmeden, haberden, aksiyondan çeker.
İklim vicdanı
Çevreye fayda sağlayacak veya zarar vermeyecek bir tercih varken, geleneksel methodların takip edilmesi sonucu çevresel farkındalığı yüksek bireylerin hissettiği suçluluk duygusudur. Bu konuda bireyin gerçek anlamda bir seçeneği olup olmaması, iklim vicdanı yaşamasını engellemez. Örneğin; bir alternatifi olmadığı zamanlarda tek kullanımlık plastikler kullanmak zorunda kalmak suçluluk duygusu yaratabilir.
Kapalı döngü
Sistem içerisinde ortaya çıkarılan her atığın yeniden kullanılabilir veya dönüştürülebilir olmasına denir. Döngüsel ekonomi kapalı bir döngüdür.
Karbon ayak izi
Karbon ayak izi her kişinin, ürünün, firmanın, aktivitenin ürettiği karbondioksit miktarının ölçütüdür. Her birimizin kişisel olarak bir karbon ayak izi varken yediğimiz, içtiğimiz her besinin, aldığımız her ürünün, evimizin, evcil hayvanlarımızın da birer karbon ayak izi vardır. Yaptığımız her seçimin karbon ayak izi kişisel karbon ayak izimize eklenir. Bu nedenle düşük karbon ayak izli yaşamak için yaşam stiline bütüncül bir perspektiften; beslenme, ulaşım, enerji, alışveriş ve daha nicesinden yaklaşmak gerekir.
Karbon nötr
Doğaya salınan karbondioksit miktarı ile atmosferden çekilen, emilen karbondioksit miktarının birbirine eşit olması anlamına gelir. Bir kişinin, firmanın veya ürünün karbon nötr olması için atmosferden karbondioksti emmesi gerekir. Bunu yapmanın en iyi yolu yine doğanın gücünden faydalanmaktan geçer. Topraklar, ormanlar, okyanuslar, yeşil alanlar önemli karbon yutaklarıdır.
Karbon ofset/ Karbon dengesi
Karbon nötr olma hedeflerinin gerçekleştirilebilmesinde kullanılan, satın alınabilir karbondioksit emilimi finansal araçlarıdır. Şirketlerin veya kişilerin ürettiği karbondioksit salınımını dengelemesinde kullanılır. Kendi ürettikleri karbon salınımına eş değerde aldıkları karbon ofsetler, karbon nötr olmalarına yarar. Karbon ofsetin kaynakları şu şekilde ilerler: yenilenebilir enerji, metan gazı yakımı, enerji verimliliği, endüstriyel kirleticilerin yok edilmesi, ormanlaştırma. Karbon ofset finansal aracının amacı insanların, projelerin, şirketlerin, hükümetlerin yol açtığı karbon salınımlarının sorumluluğunu almalarını sağlamaktır. Bununla beraber karbon salınımı satın almak gerçek anlamda çevreye zarar veren bir aktivitenin sona erdirilmesini sağlamadığı için karbon ofset iklim aktivistleri tarafından oldukça tartışmalı görülür.
Kompost
Kompostlanabilen maddeler belirli katalizör maddeler ile zaman içinde toprağa karışabilen maddelerdir. Nem, kahverengi ve yeşil bitkiler ve oksijenli ortama konulan organik atıklar bir araya getirildiği zaman toprağın kalitesini arttıran zengin, %100 organik bir gübreye dönüşür.
Küresel ısınma
Atmosferin Dünya’ya yakın olan troposfer katmanının ortalama sıcaklık değerindeki artışa denir. Küresel ısınma birçok farklı nedenden kaynaklanabilir: insan kaynaklı ve doğal süreçler sonucu. Genel anlamda kullanımı insan kaynaklı iklim değişimine işaret eder. İnsan aktiviteleri sonucu salınımı giderek artan sera gazları troposferde sıkışarak sıcaklık artışına sebep olur.
İklim değişimi
Uzun bir zaman dilimi boyunca küresel veya lokal ölçekte yaşanan hava durumu değişimlerine denir. 20.yüzyılın ortasından itibaren tamamen insan kaynaklı olan küresel ısınmanın yol açtığı hava durumu değişimlerini anlatmak için kullanılır.
Organik
Organik olan bir ürün insanlar tarafından üretilen sentetik maddeler; kimyasal gübreler, tarım ilaçları olmadan yetiştirilmiş olduğunu ifade eder. Aynı zamanda ürünün genetiği ile oynanmamış olduğunu yani GDO’lu olmadığını belirtir.
Sera gazı etkisi
Dünya’yı çevreleyen atmosferde sera gazı olarak bilinen; karbondioksit, metan, nitrik oksit, ozon ve daha fazlasının birikerek Güneş’in ısısını hapsetmesine denir. Dünya’nın tabanından geri salınan sıcak hava dalgaları atmosferin troposfer katmanında sıkışan sera gazları ile karşılaşır. Bu gazlar sıcak hava dalgalarını yeniden Dünya’nın tabanına yönlendirir. Sera gazı etkisi Dünya’nın yüzeyini giderek daha sıcak hale getirerek iklim krizine neden olur. Sera gazlarının salınımları ne kadar artarsa Dünya’nın ısınma hızı da paralel olarak yükselir.
Sıfır atık
Sıfır atık yaşam stilinin amacı yaşamdan, doğada uzun seneler kalacak veya yakılacak olan her tür atığı çıkarmaktır. Sıfır atık yaşayan birisinin çıkardığı hiçbir atık çöp toplama tesislerine, yakılma merkezlerine veya okyanuslara ulaşmaz. Geri dönüştürülebilir, yeniden kullanılabilir, ileri dönüşüme açık veya kompostlanabilir organik atık üretir. Sıfır atık yerine minimal atık terimini kullanmak daha doğru bir anlatım olabilir. Minimal atık üreterek yaşayan bir kişi prensipleri gereği fazla tüketimden de kaçınır.
Sürdürülebilirlik
Günümüzde en çok kullanılan sürdürülebilirlik kelimesi özünde; bir pratiğin veya sürecin günümüz ihtiyaçlarını karşılayabilirken gelecek nesillerin aynı ihtiyaçlarını karşılamayabilme haklarını ellerinden almamayı simgeler. Ormanları kesmek, fosil yakıt kullanmak, su başta olmak üzere ekilebilir toprak alanları gibi doğal kaynakları kontrolsüzce harcamak sürdürülebilir olmayan pratiklerdir. Bunun sonucunda gelecek nesiller kaynak kıtlığı, çevresel felaketler ve iklim krizi ile karşı karşıya kalacaktır.
Tekrar kullanılabilir
Bir kereden çok daha fazla kez kullanılabilen ve bunun için başka bir maddeye, ürüne dönüşmesi gerekmeyen maddelerdir. Bez çantalar, cam veya metal mataralar, metal veya bambu pipetler en güzel örnekleridir.
Yenilenebilir enerji
Limitli olmayan, kendini sürekli olarak yenileyebilen doğal kaynaklardan üretilen enerjiye denir. Güneş, rüzgar en güzel örnekleridir. Yenilenemeyen enerji kaynakları yani fosil yakıtlar, kömür, petrol, doğal gazdan Dünya üzerinde sadece belirli bir miktarda vardır.
Yeşil
Belirsiz bir sıfatlandırma olmakla beraber bir ürün, hizmet veya şirketin “yeşil” olması çevre dostu olduğunu simgeler.
Wish-cycling
Kişinin atık olarak ayırdığı çöpleri, herhangi bir bilgi birikimi olmadan sadece geri dönüştürülmesini umduğu için geri dönüşüm kutusuna atmasıdır. Geri dönüştürülemeyen maddelerin geri dönüştürülebilir maddeler ile tamamen iyi niyetli bir şekilde aynı kutuya atılması bütün yığının kirlenmesine sebep olur. Kirlenen yığın ise geri dönüşüm tesislerinde işlem göremez ve çöpe atılır. Bir başka deyişle wish-cycling yani bir atığın geri dönüşüme uğrayıp uğramadığını bilmeden geri dönüşüm kutusuna atmak sürece faydadan çok zarar verir. Hangi atıkların geri dönüştürülebildiğini öğrenmek için geri dönüşüm rehberi yazımıza bakabilirsiniz.
