Alzheimer, çoğu zaman yaşlılıkla karıştırılan belirtilerle kendini gösteren ve yavaş yavaş ilerleyen bir rahatsızlık olarak bilinir. Her unutkanlık ya da kafa karışıklığı Alzheimer anlamına gelmez. Yaşlanmaya bağlı bilişsel değişiklikler ile Alzheimer’ın erken belirtileri arasındaki farkları ayırt edebilmek, hastalığın seyrini yavaşlatmak ve daha etkili bir tedavi süreci başlatmak için büyük önem taşır. Nöroloji ve Klinik Nörofizyoloji Uzmanı, Beynex’in kurucusu Prof. Dr. Türker Şahiner ile gerçekleştirdiğimiz röportajda, Alzheimer’ın ilk sinyallerinin nasıl tanınabileceğini ve bu belirtilerin yaşlanmaya bağlı değişikliklerden nasıl ayırt edilebileceğini konuştuk!
Alzheimer hastalığının yaygın ve erken belirtileri nelerdir? Bu belirtiler genellikle hangi yaşlarda ortaya çıkar?
Alzheimer hastalığı her ne kadar yakın bellek bozukluğu ile tanınsa da dikkatli bir gözlem ile hastaların saatler veya birkaç gün içinde olan olayları unutması ile beraber içe çekilmenin çok daha belirgin olduğunu fark ederiz. Elli yaş ve üstünde giderek durgunlaşan, hobi ve alışkanlıklarından uzaklaşan kişinin Alzheimer tipi demansın erken döneminde olabileceği akla gelmelidir. Hasta genellikle davranış ve karakter değişimini kabul etmez. Bu durum, sosyal uyumunu bozarak zaman zaman baş etmesi güç ajitasyona kadar gidebilir.
En yaygın gözlemlediğimiz belirtiler şöyledir:
- Yakın geçmişi unutmak.
- Her zaman yapılan işlerde beceri kaybı.
- Konuşurken kelime bulma güçlüğü.
- Zamanı ve mekânı karıştırma.
- Kararsızlık hali veya karar verme güçlüğü.
- Soyut düşünme güçlüğü.
- Eşyaları yerleştirme ve giysileri giyerken zorlanma.
- Ruh halinde dalgalanma ve davranışlarda ani değişiklikler.
- Kişilik değişimleri.
- Sorumlulukları ihmal etmek ve sorumluluk almaktan kaçınmak.
Bu belirtiler 55 yaş altında farklı nedenler ile görülebilirken bu yaşlardan sonra Alzheimer tanısı açık ara öne geçer.
Alzheimer ve yaşlanmaya bağlı bilişsel değişiklikler arasındaki temel farklar nelerdir? Doğru adımlar atılabilmesi için bu farklar nasıl ayırt edilebilir?
Yaşa bağlı bilişsel bozuklukta kişi unutkandır ama bu unutkanlık davranış ve kişilik değişimine yol açmaz. Hatta kişi, kendi unutkanlığının farkına vararak çözümler üretebilir, unutkanlığın yaratabileceği sorunları yakınlarına espriler ile anlatabilir ve bu durumdan dolayı panik yaşamaz. En önemlisi ruhsal enerjisi düşmez. Aralıklı yapılan bilişsel testlerde genç yaş grubuna göre performans düşük olsa bile bu düşüş ilerleme göstermez. Bilişsel testlerin sıkça yapılmasından ziyade, uzun süreli takip çok daha değerlidir. Bu durumu klinikte izlemek hem maliyetli ve hem de yaşlı bir birey için son derece güç olabilir.
Alzheimer’ın beyinde nasıl bir değişikliğe yol açtığını biyolojik olarak açıklayabilir misiniz?
Tüm demans yani bunama tipleri içinde Alzheimer tipi demans açık ara öndedir. Demans hastalarının %60 kadarı Alzheimer hastalığına bağlıdır. Bugün için nedenini bilemediğimiz şekilde beyinde Amiloid Beta adı verilen bir protein birikmektedir. Unutkanlığın ve diğer bulguların dikkat çekmesinden yaklaşık 20 yıl öncesinde birikmeye başlayan bu protein beyin hücreleri yani nöronlarda stres yaratarak ölümlerine yol açmaktadır. Beynin her bölgesi hastalığın hedefi olabilir. Başlangıca göre hastalığın başlangıç bulguları ve seyri değişir. Bu protein, aynı kolesterol gibi bir moleküldür ve herkeste bulunmaktadır ancak aşırı olduğunda yapısı bozularak birikmeye başlar. Beyindeki amiloid beta bugün özel yöntemler ile görüntülenebilmektedir. Yakın tarihlerde bu proteini temizleyen 2 farklı ilaç, Amerikan İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanmıştır. Oldukça yüksek maliyetli bu ilaçlar sadece ABD de kullanılmaktadır.
Alzheimer’ın nedenleri nelerdir? Genetik yatkınlık, yaşam tarzı ya da çevresel faktörler hastalığın gelişiminde nasıl bir rol oynar?
Alzheimer’a zemin hazırlayan nedenler içinde genetik risk, yaşam şekilleri (zihinsel ve fiziksel egzersizlerden uzak yaşam) yüksek tansiyon ve diyabet çok önemlidir. Çünkü DM (Diabetes Mellitus) ve HT (Hypertension) damar yapılarını bozarak amiloid beta birikimini hızlandırırlar. Diğer sayılan nedenler minör risk olarak kabul edilebilir. Örneğin, genetik bakımdan anneden ya da babadan taşınması gibi bir konu söz konusu değildir. Cinsiyet genleri ile ilişkili genler bu hastalıkta rol oynamaz.
Alzheimer’ın erken teşhis edilmesinin önemi nedir? Erken teşhis, hastalığın seyri üzerinde nasıl bir etkiye sebep olur?
Erken teşhis çok önemli çünkü mevcut tedaviler erken başlandığında daha etkili oluyor. Hasta ve ailesi geleceği daha iyi planlayabiliyor. Ayrıca, erken teşhis edilen hastalar yeni ilaç denemelerine katılma şansı bulabiliyor. Erken teşhis, hastanın daha uzun süre bağımsız yaşamasına yardımcı olabilir. Ancak, hastalığı durduran tedavilerden halen sadece 2 ilaç FDA onayı almıştır. Bu ilaçlar diğer ülkelerde henüz kullanım için izin sürecini tamamlamamıştır.
Alzheimer hastalığının önlenmesi mümkün mü? Riskleri azaltmak için hangi adımlar atılabilir?
Alzheimer yeni kuşak ilaçları oldukça iddialıdır ancak erken teşhis önemlidir. Nöron kaybı olduktan sonra yapacak çok fazla bir şey yoktur. Alzheimer ötelenebilir ve bu doğrultuda düzenli egzersiz yapmak, sağlıklı beslenmek, zihinsel olarak aktif kalmak ve sosyal ilişkileri sürdürmek çok önemlidir. Ayrıca, tansiyon ve kolesterol gibi sağlık sorunlarını kontrol altında tutmak, sigara içmemek ve aşırı alkolden kaçınmak da riski azaltabilir.
Alzheimer konusunda çözüm yolları nelerdir? Bu konuda ülkemizde de yer alan beyin sağlığı platformlarının önemi nedir?
Alzheimer hastalığında çözüm yolları arasında erken teşhis, uygun tedavi ve hastalığın seyrini yavaşlatan yaşam tarzı değişiklikleri büyük rol oynamaktadır. Ancak, bu çabaların etkili olabilmesi için uzun süreli ve düzenli bir takip çok önemlidir.
Bu doğrultuda, Türkiye’de de parçası olduğum bir beyin sağlığı platformundan bahsetmek isterim. Bu platform, gençlerden oluşan dinamik ve sağlam bir ekibin klinik çalışmalarla desteklediği, bilimsel temellere dayanan bir uygulama sunuyor. Beynex isimli bu app, kullanıcıların bilişsel sağlıklarını düzenli olarak izlemelerine ve kişiye özel öneriler alarak beyin sağlığını desteklemelerine yardımcı oluyor. Alzheimer’ın seyrini geciktirebilecek adımları atmak isteyenlerin bu platforma göz atmalarını öneririm.
Alzheimer hastalığı ile mücadele, teşhis almış kişi kadar yakınlarını da etkileyen bir süreç oluyor. Teşhis konmuş bir bireyin ailesi, bakım verenleri ve sosyal çevresi bu süreçte kendi iyi oluşlarını desteklemek için neler yapabilir?
Alzheimer hastasına bakmak gerçekten zor bir iş. Hastaların yakınlarından giderek uzaklaşması ve ağır bakım yükü, hasta yakını için çok büyük bir stres kaynağı oluyor. Bu nedenle bakım verenlerin kendi sağlıklarını da düşünmesi önem taşıyor. Düzenli molalar vermek, hobiler edinmek, destek gruplarına katılmak çok faydalı olabilir. Aile içinde görev paylaşımı yapmak da önemlidir. Gerektiğinde profesyonel yardım almaktan çekinmemek lazım. Unutmayın, kendinize iyi bakarsanız, hastanıza da daha iyi bakabilirsiniz.
