FOTOĞRAF: THE BEAUTY CHEF
Yaş almanın belki de en korkutucu yanı beynimizin gençken olduğu kadar aktif, keskin, hızlı ve isabetli olmayacağı düşüncesidir. Bu durum hayatın normal akışını etkilemeyecek düzeyde kaldığında yaş almanın doğal bir parçasıdır. Nitekim asıl korkutucu olan kronik unutkanlık gibi hayatı engelleyen bilişsel problemlerin normalden çok önce, erken yaşlarda görülmeye başlamasıdır. Bilişsel gerileme olarak da adlandırılan bu durumun kırmızı bayrak olmaya başladığı durumları ayırt edebilmeniz için bilişsel gerilemenin belirtilerini ve böylesi bir durumda nasıl bir yol izlenmesi gerektiğini sizin için araştırdık!
Bilişsel gerileme nedir?
Bilişsel gerileme hafıza, odaklama süresi ve kalitesi, kelime dağarcığı, yabancı dil konuşma gibi alanlarda yaşanan performans düşüşüne denir. 30’lu yaşlardan itibaren başlayan nörodejeneratif bir sürece işaret eder. Bu, beyni oluşturan sinir hücreleri yani nöronların ölmesi veya yapısı ve işlevinde bozukluklar yaşanması demektir. Yaş almanın doğal bir parçası olarak bilişsel performansta düşüşler yaşanır. İleri yaşlarda isimleri karıştırmak, sokakları hatırlayamamak nadiren yaşandığı sürece normal durumlardır. Hafıza yavaşladığı için biraz zaman geçince bu anlık unutkanlıklar doğru bilgiler ile hatırlanabilir. Nitekim bu gibi unutkanlıklar, normal yaş alma sürecine ters biçimde, erken yaşlarda şiddetli şekilde görülüyor, kronikleşiyor ve ne kadar zaman geçerse geçsin yerine konamıyorsa, bilişsel gerileme söz konusu olabilir.
Bununla beraber bilişsel gerilemede alarm verici unutkanlıklar önemsiz isim ve sayıların unutulmasındansa önem taşıyan toplantı, bilgi, konuşmaların unutulmasıdır. Benzer bir ilişki sapılan sokağın adını unutmaktansa o sokakta kendini yabancı gibi hissetmekte yaşanır.
Kimler bilişsel gerileme için risk hattında?
Bilişsel gerileme genetik ve epigenetik birçok unsura bağlı olarak ortaya çıkar. Epigenetik yani gen gösteriminin çevresel etmenler altında değişmesi, yaşam tarzı ile şekillendiği için dikkat edilmesi gereken risk faktörleridir.
- Zihinsel aktivite eksikliği
- Tip 2 diyabet
- Yüksek tansiyon
- Hareketsizlik
- Sağlıksız beslenme
- Uykusuzluk
- D vitamini eksikliği
- Kronik stres
- Ani travmatik bir olay
- Depresyon
- Obezite
- Sigara kullanımı
- Genetik yatkınlık: APOE gen mutasyonu
Bilişsel gerilemenin erken belirtileri
Her bilişsel gerileme yaşayan kişide Alzheimer veya demans gibi nörodejeneratif bir hastalık görülmez. Hatta aksine birçok kişide bilişsel gerilemenin erken fark edilmesi ve gerekli önlemler alınması bilişsel gerilemenin iyileştirilmesini veya durdurulmasını sağlar. Peki bilişsel gerilemenin erken belirtileri nelerdir?
- Yakın geçmişteki olayları hatırlamakta zorlanıyorsanız: İsimleri veya eşyaları bir yerlerde unutmak başkayken yakın geçmişte yaşanan konuşmaları, tanışmaları, önemli olayları veya bilgileri unutmak daha ciddi bir probleme işaret edebilir.
- Problem çözme ve planlamada zorluk yaşıyorsanız: Hızlı düşünme, planlama, karar alma, organize etme gibi bilişsel yetilerde gerilemeler gündelik yaşam problemlerini çözmeyi, basit planlamalar yapmayı zorlaştırır.
- Kelimeleri bulmakta zorlanıyor, bazen yanlış kullanıyorsanız: Gündelik yaşamın en kompleks görevlerinden biri olan konuşma, bilişsel gerilemenin ilk kendini gösterdiği yerlerden biridir. Yeni beyin hücrelerinin üretimini sağlayan bir proteinin eksikliği yüzünden yaşanabilen bu durum çok yaygın kelimelerin unutulması, konuşmalara katılmanın zorlaşması, sosyal anksiyetenin artışı ile kendini gösterir.
- Hissizlik içindeyseniz: Apati bilişsel rahatsızlıkların en belirleyici semptomlarından biridir. Önceden sevilen aktivitenin, yemeğin, müziğin hatta kişilerin eskisi gibi zevk vermemesi, tüm ilgi alanlarından kopuş, sosyal ortamlardan ve kompleks işlerden hemen bunalma gibi durumlar apatinin belirtileridir.
- Fazla düşünmeye ve endişeye yatkınsanız: Sıradan konular hakkında hemen endişeye kapılmak, rahatsız olmak, paranoyaya kapılmak, basit durumlarda bile fazla düşünmeye başlamak iki yönlü şekilde hem beyindeki enflamasyonu arttırarak gerilemenin ilerlemesine neden olur hem de bir belirten olarak görülür.
- Karakter dışı davranışlarınız varsa: Normalde inanmayacağınız oyunlara kanmak, her daim dışa dönükken aniden içinize dönmek, normalde kullanmadığınız kadar küfürlü konuşmak gibi karakter dışı davranışlar bilişsel gerilemeye işaret edebilir.
- Önceden gittiğiniz yerlerde yabancı gibi hissediyorsanız: Uzun zamandır sıkça bulunduğunuz yerleri tanıyamamak, kendinizi yabancı gibi hissetmek bilişsel gerilemenin belirleyici semptomlarındandır.
Bilişsel gerileme karşısında nasıl bir yol izlemeli?
Konu beyin sağlığı olunca erkenden yaşama dahil edilen beyin dostu alışkanlıklar ve beslenme biçimleri yaş ilerledikçe bu gibi gerilemelerin önlenmesi, durdurulması hatta iyileştirilmesinde oldukça etkilidir. Nitekim yukarıdaki belirtileri gösteren kişilerin düzenli olarak doktor kontrolüne girmesi ve bilişsel yetilerini takip etmesi çok önemlidir. Bununla birlikte aşağıdaki davranış biçimlerinin de faydası olabilir:
- Kaliteli ve yeterli bir uyku düzenine sahip olmak.
- Beyin dostu gıdalar içeren dengeli, işlenmemiş, mikro-besin açısından zengin bir beslenme izlemek.
- Bedenin yapısı ve ihtiyaçlarına en uygun kiloyu yaşam boyu korumak.
- Sosyal ve zihinsel olarak daima aktif kalmak; yeni yerler görmek, kişiler ile tanışmak, hobiler edinmek, yaşam amacını korumak.
- Fiziksel olarak aktif olmak.
- Kan şekeri ve tansiyonu kontrol altında tutmak.
- Strese karşı dayanıklılığı arttıracak pratikleri alışkanlık edinmek.
