Eğer iyi bir yaşam tarzı sürmenize; düzenli hareket etmenize, sağlıklı beslenmenize, yeterince uyumanıza rağmen kendinizi bir türlü “en iyi versiyonunuzda” hissetmiyor aksine kronik yorgunlukla, uyku problemleriyle, bir türlü veremediğiniz kilolarla boğuşurken buluyorsanız bunun nedeni düşündüğünüzden daha derinde gizleniyor olabilir. Genlerinizde! Nutrigenomik, bedenimizin beslenme gibi çevresel etmenlerle nasıl etkileşime girdiğini genler üzerinden araştıran ve kişiye özgü yaşam tarzı belirlemeye yardımcı olan bir bilim dalıdır. Önleyici ve kişiselleştirilmiş tıbbın geleceğinde giderek daha fazla önem kazanacağı düşünülen nutrigenomik nedir, bütünsel sağlığı iyileştirmek için nasıl kullanılabilir sorularını sizin için cevapladık.
Nutrigenomik nedir?
Nutrigenomik genlerimizin ve beslenme şeklimizin birbirini nasıl etkilediğini araştıran bir bilimsel disiplindir. Sahip olduğumuz bazı genetik varyasyonlar tükettiğimiz gıdaların bedenimizi etkileme biçimini değiştirebilir. Nutrigenomik de hangi genlerin enerji metabolizmamızı nasıl etkilediğine ışık tutmayı amaçlar.
Genlerimiz gündelik hayatımızı ve sağlığımızı nasıl etkiler?
Nutrigenomik araştırmaları, sağlıklı yaşamaya ve beslenmeye çok dikkat eden kişilerin bile besin değeri eksiklikleriyle, kronik yorgunlukla, hastalıklarla boğuştuğu durumlarda önemlidir. Bu noktada bütünsel sağlığı aşağıya çekenin belki de yaşam tarzı seçimleri değil, beslenme ile genler arasında bir kopukluk olduğu ortaya çıkar. Çeşitli gen mutasyonları nedeniyle deneyimlenebilen semptomlardan bazıları aşağıdaki gibidir:
- Kronik yorgunluk hissetmek.
- Bel çevresinde yoğunlaşan kilo fazlalığına sahip olmak.
- Çok hızlı ruh hali değişimleri yaşamak.
- Sürekli endişeli hissetmek.
- Zihinsel dayanıklılığın düşük olması, şiddetli şekilde stres hissetmek.
- Uyku bozuklukları yaşamak.
- Sabahları uyanırken zorluk çekmek.
- Histamin seviyesinin normalden yüksek seyretmesi.
- Süt ve süt ürünlerini sindirmede zorluk çekmek.
Eğer yaşam tarzımız ile deneyimlediğimiz semptomlar uyuşmuyorsa, nutrigenomik dalı bedenimizi daha iyi tanımamıza yardımcı olabilir.
Nutrigenomik çalışmalarında yaygın olarak görülen genetik mutasyonları neler?
Bedenin beslenme veya takviyeler aracılığıyla aldığı B vitaminini ne kadar efektif şekilde kullandığı, kendimizi hangi saatlerde en verimli hissettiğimiz, yememize ne kadar çok dikkat etsek de kilo veremeyişimizin arkasında genlerimiz yatar. Nutrigenomik dalına göre gen mutasyonları sonucu değişen bedensel süreçlerden en yaygın olanları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
MTHFR geni ve B12 vitamini
MTHFR geni bedene dışarıdan alanın folat ve B12’yi biyo-yararlı forma çevirmekle görevlidir. Bir bakıma bedendeki B12 ve folat seviyesini yediğimiz gıdalardan çok MTHFR genimizin işlevi etkiler. Kimi insanlarda ise bu gen işlevini doğru veya yeterli şekilde yerine getiremez. Bu kişilerde kronik B12 ve folat düşüklüğü görülebilir. Bu kişiler kendilerini sürekli olarak yorgun ve düşük ruh halinde hissedebilir, beyin sisi yaşayabilirler.
MTHFR geninde yaşanan bu varyasyon B12’nin “metilkobalamin”, folatın ise “metilfolat” formunda takviyeleri alınması ile çözülebilir. Bu biyo-aktif versiyonlarında B12 ve folat metilasyon sürecini tamamlamış oldukları için beden tarafından direkt olarak kullanılmaya hazırdır. Bu sayede enerji sentezine ve DNA onarımına katılabilir, beyin sağlığını destekleyebilirler.
FTO geni ve metabolizma
FTO geni enerjiyi ne kadar iyi üretip ne kadar verimli harcadığımız yani metabolizmamız ile ilgilidir. Bu gende yaşanan mutasyonlar kişinin enerji dengesini ve kilo kontrolünü etkileyerek bedenin yağ ve proteini nasıl metabolize ettiğini yani enerjiye çevirdiğini şekillendirirler. Genetik test sonucu FTO geninde var olan bir mutasyonu tespit etmek, kişinin daha kolay kilo vermesine yardımcı olabilir. Böylece kendi bedeni ve metabolizması için en doğru beslenmeye ışık tutabilir.
Krebs döngüsü ve enerji metabolizması
Hücreler ihtiyaç duydukları enerjiyi Krebs döngüsü sayesinde sentezler. Bu döngü gıdaların oksijenle yakılarak enerji ve karbondioksite dönüştürüldüğü bir dizi kimyasal tepkimeden oluşur. Bazı kişilerde rastlanabilen genetik mutasyonlar Krebs döngüsünün olması gerektiği kadar verimli ve doğru çalışmasını engelleyebilir. Özellikle çok iyi beslenen, yeterince uyuyan, spor yapan kişilerin kronik olarak düşük enerji hissetmeleri, metabolizmalarının yavaş çalışması Krebs döngüsünü etkileyen genetik mutasyonlar ile açıklanabilir.
COMT, MAO ve GABA gen varyasyonları ve stres
Genlerde yaşanabilen bazı mutasyonlar bir kişinin strese karşı nasıl tepki verdiğini de etkileyebilir. Mutluluk hormonları olarak da adlandırılan dopamin, serotonin ve GABA’nın bedendeki döngülerine birtakım enzimler katılır. Strese karşı cevabı etkileyen genetik mutasyonlar da tam olarak bu enzimler (COMT, MAO ve GABA) üzerinde yaşanır. Eğer mutluluk hormonları bedende efektif şekilde kullanılamazsa kişinin strese karşı dayanıklılığı azalabilir, duygusal hassasiyeti artabilir, endişe ve uyku bozuklukları yaşamasına sebep olabilir. Gen mutasyonuna bağlı bir stres bozukluğu yaşanıp yaşanmadığı ise genetik testler aracılığıyla anlaşılabilir.
CLOCK geni ve uyku döngüleri
CLOCK geni ise bedenin doğal iç saati olan sirkadiyen ritmi şekillendirir. Bazı insanların sabahları erkenden uyanıp en verimli saatlerini erkenden geçirmesi, kimilerininse en iyi gece çalışıp az uyumakla yetinebilmeleri CLOCK genindeki varyasyonlar sayesindedir. Bu gen mutasyonunu en iyi şekilde yönetebilmek, kişinin kendi uyku ve uyanıklık döngülerini fark edip rutinini kendi biyolojik ritmine göre ayarlaması ile başarılabilir.
Nutrigenomik yaklaşımla bütünsel sağlığı nasıl iyileştirebiliriz?
Yukarıda listelenen çoğu gen varyasyonunu daha iyi yönetebilmek kendi bedenimizi ve çevresel etmenlere tepkilerimizi yakından takip etmekten, gerekiyorsa genetik testler yaptırarak bir sağlık uzmanı ile çalışmaktan geçer. Ayrıca gündelik yaşamımıza aşağıdaki gibi bazı küçük değişimler eklemek de genlerimizle daha uyumlu bir hayat sürmemize ve bütünsel sağlığımızı iyileştirmeye yardımcı olur.
- B12 ve folat takviyeleri alırken mutlaka “metil” formlarını tercih etmek.
- Uyku döngülerimizi kendi biyolojik saatlerimize göre ayarlamak.
- COMT, GABA ve MAO mutasyonlarını dengelemek için sağlık uzmanımıza da danışarak adaptojen takviyeleri kullanmak.
- Yaşadığımız stresi kontrol altında tutmamıza yardımcı olacak birtakım başa çıkma tekniklerini birer alışkanlık olarak benimsemek.
- Zihinsel fonksiyonların ve ruhsal iyi olma halinin sıkı sıkıya bağlı olduğu bağırsak sağlığını gerçek gıdalardan, bol liften ve probiyotikten oluşan bir beslenme stili ile desteklemek.
