Evrende ve bedenlerimizde var olan beş element, tüm varlıklarda kendini üç temel enerji olarak gösterir: Vata, Pitta ve Kapha. Birbirlerinden farklı özellikleri bir araya getiren bu enerjilere “Dosha” adı verilir. Her doshada tüm beş elementin tesiri vardır, ancak doshaya göre elementlerin ağırlığı değişir. Vata, boşluk ve hava elementlerinden oluşurken; Pitta, ateş ve su elementlerinden; Kapha, su ve toprak elementlerinden oluşur. Sağlıklı yaşam ise dosha dengesinin sağlanmasıyla mümkün olur. Peki yaz mevsimi içerisinde; ateş ve su elementinin etkisinde olan Pitta dosha nasıl beslenmeli ve nelere dikkat etmeli?
Pitta dosha nedir?
Üç dosha bedende uyumlu çalışırsa sağlıklı oluruz. Örneğin evrende; güneş ısıtır toprağı kurutur, ay soğutur, hava da hareketleri oluşturur. Bedende de bu üç olgu gibi dosha devamlılığı sağlanmalıdır. Evrende olan bedende de bulunur. Sinir sisteminden Vata, hormonal dengeden Pitta ve bağışıklık sisteminden kapha dosha sorumludur. Pitta ısınma ve sindirim ateşidir.
Pitta dosha bedende nerelerde bulunur?
Pitta dosha bedende nabhi yani göbek deliği ve amasaya yani mide ve ince bağırsakta bulunur. Pitta’nın bulunduğu yerler ter, lenf bezleri, kan, plasma, göz ve cilttir. Temel bölge ince bağırsaktır. Ayrıca kemik, kıkırdak, göz ve ciltte bulunur. Kan hücre bileşenleri Pitta yeridir, plasma alyuvar ve akyuvarlar Pitta ile ilişkilidir.
Besin aldığımızda; besinin iyi kısmı bedeni besler ve büyütür, kötü kısım ise atılır. Her yenen şey fiziken ve duygusal olarak bedende etki eder. Ayurveda, zihinsel, fiziksel ve ruhsal sağlığımızın dengede olması için bizi, doshamıza uygun yaşam ve beslenme döngüsünü önerir. Ayurveda ve dosha bedenin fonksiyon olarak anlaşılmasıdır.
Varlığımızı; fiziksel beden, zihin, beş duyu, duyu organları ve ruh oluşturur. Yaşam tarzımız ve dosha bazlı beslenme ile gen ve DNA metilasyonu değişebilir. Bilinçli ve dosha bazlı beslenme, sağlıklı nesiller yetiştirmek için önemlidir. 16 yaşına gelene dek benimsenen beslenme ve yaşam tarzı, kişinin ileriki dönemdeki sağlığını etkileyecektir.
Pitta dosha dengeyi nasıl sağlar?
Pitta dengesi için; aşırı sıcaktan kaçınmak, çok acı baharatlardan, alkolden, yağdan ve tuzdan uzak durmak gerekir. Serinletici ve baharatsız yiyecekler ile beslenmek, serin içecekler içmek, pişmiş ve çiğ yiyeceklerin dengesini kurmak doğası sıcak olan Pitta doshalar için önemlidir.
Doğal olmayan gıdaların tüketimi sonucu hücrelerin moleküler yapısı değişmektedir. Özellikle Pitta dosha ghee yağını her yemekte kullanmalıdır. En uygun yağlar; ghee, zeytinyağı ve Hindistan cevizi yağıdır. Pitta doshalar; ısıtıcı özellikleri olan susam yağı, badem yağı ve mısır yağı kullanmamalıdır. Sütlü mamüller Pitta doshayı dengeler. Süt, tereyağ ve ghee yemeklerde rahatlıkla kullanılır.
En uygun tahıllar; buğday, pirinç, arpa, mercimek, nohut, kuru fasulye ve yulaftır. Kilo vermek isteyen Pitta’lar bolca arpa tüketmelidir. Arpanın vishesa yani “azaltıcı” özelliği vardır. Süt ve arpa ile yapılan lapa sabah kahvaltısı için mükemmel bir seçenek olur, içine bir parça ghee yağı da eklenebilir. Bal hariç tatlı lezzetlerden de uzak durulmalıdır.
Üzüm, kavun, kiraz, Hindistan cevizi, incir, armut, avokado, nar, ananas mevsiminde tüketilmelidir. Kuşkonmaz, enginar, Brüksel lahanası, mantar, maydanoz, marul, salatalık, patates, yeşil yapraklı sebzeler, balkabağı, brokoli, karnabahar, kereviz, bamya, yeşil fasulye ve kabak mevsiminde tercih edilmelidir.
En uygun baharatlar; kişniş, maydanoz, kakule, safran, fesleğen, nane, tere otu, zerdeçal ve rezene gibi baharatlardır. Zencefil, kimyon, karabiber, çemen otu, karanfil, tuz, hardal tohumu gibi acı ve sıcak baharatlardan kaçınmak gerekir. Aşırı ısıtma kapasitesi olan acı biber cinslerinden Pitta doshalar sakınmalıdır.
Yemeklerden sonra rezene tohumu çiğnenmesi ya da meyankökü ve rezene çayı içilmesi sindirim sistemi asitlerinin soğutulması açısından faydalıdır. Acı baharatlar kullanılması Pitta enerjisini yükseltir. Pitta dosha, yaz döneminde alkol tüketmemelidir.
Ayurveda’ya göre, gerçek kalori yönetimi, akşam 18:00’den itibaren bir şey yememek ve ertesi sabah 07:00’de kahvaltı ederek güne başlamaktır. Ayurvedik olarak yoğurt, süt ürünleri ve protein akşam öğünlerinde tercih edilmemelidir.
Tüketildiği takdirde mide asidi ve yanma hissi artacaktır. Doğası sıcak olan Pitta, bu ısınma sonucu sindirim sorunları yaşayabilir. Saat 15:00 sonrasında alınan proteinli besinler asiditeyi yükseltir ki özellikle Pitta dosha bu prosedüre uymalı ve protein bazlı gıdaları sabah ve öğlen öğünlerinde tüketmelidir.
Protein enzimi amino asittir, yağ ise fatty asittir. Her ikisi de gece alınırsa asidite ve yağ oranı artar. Böylece Pitta dosha dengesi bozulur; hiperasidite sendromu dahi gözlenebilir. Akşamları unsuz çorba ve salata tüketilmeli, lifli gıda yenmelidir. Batı diyetleri kalori bazlı çalışmakta, Ayurvedik diyetler ise fonksiyonel çalışmaktadır.
Yaz mevsiminde Pitta dosha sindirimi
Agni tüm biyolojik süreçleri ateşleyen içimizde yanan sindirim ateşidir. Agni, metabolizma olarak da tanımlanabilir. Biliş, idrak, sağlık, yaşama gücü, bağışıklık, beden ısısı ona bağlıdır. Sindiren ateş olarak çalışır. Yiyecekleri özümsenebilen şekle dönüştürür. Besinleri parçalar; bakteri, virüs, toksin ve patojenleri yok eder. Bağışıklığı korumak için harekete geçen güçtür.
Agni işlerse hayat coşkusu vardır. Agni zayıf ise tam olarak sindirilmeyen besinler toksinlere dönüşür ve bağırsak gazı olur, sindirim ve dolaşım bozulur. Sindirim metabolizmasında açlık, susuzluk ve yüksek beden ısısı, Pitta dosha kaynaklıdır. Sindirim dilde başlar, mide ve pankreasta güçlenir. Pitta dosha dengede ise metabolizma ve sindirim sağlıklı olur, metabolizma zayıf ya da ağır ise bir çok hastalık oluşur.
Açlık hissini Pitta oluşturur, doğru zamanda acıkmak önemlidir. Açlık hormonları ağırlıklı çalışıyor ise yemek düzeni olur, enzim ve hormonlar besin parçalanması ve asimilasyonda önemlidir ve bu süreç Pitta enerjisi sayesinde olur.
Aşırı miktarda yemek, besin değeri düşük gıdalar, sindirmeden tekrar yemek, aşırı uyuma, çok soğuk ve çok sıcak iklim, kızgınlık, öfke, uzayan matem, hayvansal ve şarküteri besinler, kabuklu deniz ürünleri ve dip balıkları Agni’yi zamanla zayıflatır.
Pitta doshalarda Agni keskindir, ateş güçlüdür, iştah ve sindirim kuvvetlidir. Toksin ve iltihaba eğilimli olan Pitta’larda toksinler kanda toplanır, o yüzden düzenli olarak detoks önerilir.
Agni besinleri tam sindiremediğinde, kalın bağırsakta birleşen yapışkan beyaz ve pis kokan çürük madde “Ama” denen toksindir.
Ama, sindirim sisteminde oluşur ve birikir, sonra kan damarları, kılcal damarlar, lenfler, srota dediğimiz kanallarda tıkanma yapar. Pitta doshalarda ateş, isilik, iltihap ve kötü ter kokusunu, srotaları tıkayan “Ama” oluşturur.
Canlılık enerjisi düşer, srotalar yolu ile tüm bedeni dolaşan toksin bağışıklıkta zayıflık yaratır ve bu toksinler dokularda birikerek doğal mekanizmayı bozar. Ama yani toksinler, vücut içi endojen hastalıkların kaynağıdır. Dil beyaz bir tabakayla kaplanır.
Agni denen sindirim metabolizması; bedenin tam ortasındadır ve daima stabilize olmalıdır. Çok sıcak ya da çok kuru ortamlar ve besinler Agni’ye basınç oluşturur. Pitta dosha için stabilize Agni, nemli, az yağlı, ılık ortam ve besinler ile sağlanır.
Pitta dosha Prakruthisi olanlar, susayınca oda sıcaklığında su içmeli ve yemek öğünlerini atlamamalıdır. Acıkmadan ve bir önceki besin sindirilmeden yemek yenilmemelidir. O yüzden Pitta dosha; Prakruthisine uygun şekilde beslenmeli, yaşamalı ve sıklıkla detoks uygulamalıdır.
Cilt rengini, tonunu ve dokusunu Pitta dosha belirler; derinin parlaklığını sağlar. Pitta dosha dengede ise cilt tonu ve dokusu parlaktır. Lenf drenaj iyi değil ise bedende ödem olur; bu durum da bir Pitta problemidir.
Derideki enzimler cilde sürülen her şeyin emilimini sağlar. Yüzde kızarıklık, kötü kokulu ter, yanma ve ısınma hissi, yağlı cilt, yapışkan ter artan Pitta göstergesidir. Daha da artarsa bayılma hissi olabilir. Sarılık hastalığı da Pitta artışıdır. Pitta hastalıklarında karaciğer hassastır.
Nedensizce kızgın olmak Pitta prakruthi özelliğidir ve hormonal dengesizliktir. Sıcak mevsimde yönetilemeyen stres, Pitta’yı daha da arttırır. Pitta agreve olduğunda öfke ve sabırsızlık olur.
Pitta dosha prakruthi olanlar hep bir şey yapmak ister, çok fazla arzuya sahiptir, çok fazla hedefleri vardır. Zekidir, becerikli ve yeteneklidir, bir alanda uzmanlaşır, cesurdur, girişken ve ilgilidir.
Pitta dosha için sindirimi çayı tarifi
48 gram rezene ve 288 ml içme suyu karıştırılıp kaynatılır. Yarıya inince altı kapatılır ve oda sıcaklığına geldiğinde süzülür, isteğe bağlı içine 1 tatlı kaşığı çiçek balı eklenebilir.
İyi sindirim faaliyeti için karışım
2 tatlı kaşığı toz meyan kökü, 3 tatlı kaşığı çiçek balı ve 6 tatlı kaşığı ghee yağı bir kavanozda karıştırılır, bu karışımdan her sabah 1 çay kaşığı tüketilebilir. Bittikçe yenisi hazırlanır ya da ölçüyü arttırarak tek seferde bol miktarda hazırlanabilir. Hem sindirim hem de hafıza için destekleyicidir.
Meyan kökü ve nane ile yapılan ılık çay Pitta sindirimini düzenler, ılık rezene çayı yemeklerden sonra Pitta için en ideal seçenektir.
Pitta doshanın yazın tüketebileceği besinler
- Salatalık
- Marul
- Mango
- Üzüm
- Kavun
- Hindistan cevizi
- Kuşkonmaz
- Bamya
- Ilık ve sulu yiyecekler.
