Ayurveda (आयुर्वेद ), Hindistan’ın alt kıtasında ortaya çıkan antik bütünsel sağlık sistemidir. Aayus ve Veda kelimelerinden türemiştir. Yaşam bilimi anlamına gelir. Ayurvedik beslenme ve yaşam tercihleriyle bedenin ve ruhun ritmini iyileştirmek mümkündür.
Ayurveda doğanın enerjisi ile uyumlu yaşama yoludur. Ayurveda’ya göre salgın hastalıklar, toprak, su ve havaya verilen zarar neticesinde oluşur. Özellikle toprağa verilen zarar, zararların en büyüğüdür. Doğanın ritmini anlamak ve bilmek gerekir. Fizyolojimiz, doğanın ritmine uyarak onunla aynı frekansa gelmeye başlar ve böylece dengelenir. Tıpkı bir nehrin içinde biriken taş, kum ve dalların suyun akışını engelleyeceği gibi. Nehirdeki çöpleri boşalttığımızda su kendiliğinden akmaya başlar. Su gideceği yönü bilir, yolu açık olduğundaysa kolaylıkla o yöne doğru akar.
Ayurveda bir yaşam tarzıdır
Evrensel prensiplere sahip Ayurveda; insanı tüm fiziksel ve ruhsal yapısıyla, bilinç seviyesiyle, yaşadığı ortamla ve iklimle, yedikleri ile ve kısacası makrokozmozla yani tüm evren ile bir bütün olarak ele alır ve değerlendirir. Makrokozmosta olan mikrokozmosta tezahür eder. Evrendeki her şey bir bütünün parçasıdır ve her parça bütünün özelliklerini yansıtır. İnsan, tüm canlılar ve evren; canlı cansız tüm varlıklar ve maddeler 5 elementten oluşur ama oranları farklıdır. 5 elementin içinde, bu elementleri tezahür ettiren beş güç vardır. Bu güçler fiziksel olan her şeyin evrensel sebepleridir ve nesnelerin özü anlamına gelen Tanmatralar olarak adlandırılırlar.
Ayurveda, fiziksel ve psikolojik iyileşme için gıda, otlar, beden çalışması, pranayama, yoga ve meditasyon tekniklerini kullanan, doğal iyileşmenin bütüncül sistemidir. Ayurveda’ya göre “ne yersek oyuz” öğretisi temeldir. Ayurveda Bilimi, beden ve organ sistemini dünyamızdaki 3 (TriGunas) oluş hali ve doğadaki 5 element ile açıklar ve bu elementler kuantum düzeyinde zihin, düşünce ve duyguları etkiler.
Ayurvedaya göre her canlı – cansız varlık 5 temel elementin özelliklerini taşır. Bunlar sırası ile Boşluk (Akaşa), Hava (Vayu), Ateş (Agni), Su (Jala), Toprak (Prithvi)’tır . Tüm yaşamı oluşturan bu elementler yemeklerde, hava durumunda, mevsimlerde, duygularda, canlılarda, günün saatlerinde, kısaca her şeyin özünde bulunur.
Dosha’lar: Vata, Pitta, Kapha
Bahsedilen beş element tüm varlıklarda kendini 3 temel enerji olarak gösterir; Vata, Pitta ve Kapha. Birbirlerinden farklı özellikleri bir araya getiren bu enerjilere Dosha adı verilir. Her dosha’da tüm beş elementin tesiri vardır, sadece bazı elementlerin ağırlığı daha yüksektir. Vata, boşluk ve hava elementlerinden; Pitta ateş ve su elementlerinden;
Kapha su ve toprak elementlerinden oluşur.
Prakruthi, doğuştan gelen doğamızdır ve Dosha Dengesi ile bütünsel sağlığı oluşturur. İnsan her 3 Dosha’ya da sahiptir ancak biri diğerlerinden daha baskındır. Dosha, fiziksel ve zihinsel bedenlerimizin birleşmesi neticesinde oluşan Bünye Tipi’mizdir. Doğuştan gelen ve beden, zihin ve ruhsal özellikleri gösteren ve bütün hayatımız boyunca değişmeyen bu doshamıza “Prakruti” denir.
İlginizi çekebilir: Test: Ayurveda’ya Göre Hangi Tip Dosha’sın?
Dosha’ların belirgin özellikleri
1. Vata
- Zayıftır.
- Hep hareketlidir, hiperaktiftir.
- Cildi kurudur.
- Saçları ince kuru kırılgandır.
- Az ve düzensiz yemek yer.
- Hızlı ve sert yürür.
- Çok sık hasta olur, hastalığı uzun sürer.
- Çok konuşur.
- Çok heveslidir, hemen her şeye başlar.
- Yaratıcıdır, kreatif işlerde başarılıdır.
- Hemen anlar ama çabuk unutur.
- Coşkulu, canlı, hareketlidir.
- Zihni enerji doludur.
- Neşelidir.
- Hızlı hareket eder, hızlı yanıt verir, hızlı adapte olur.
- Başkalarını motive etmekte başarılıdır.
- Yaratıcıdır, yaratım gücü yüksektir.
- Yeni fikirler, yeni konseptler üretir.
2. Pitta
- Liderdir, başarı odaklıdır.
- Cilt ve kan hastalıkları vardır.
- Saçları erken beyazlar ve dökülür.
- Cildi akneli ve lekelidir.
- Çok yemek yer, tabağını doldurur, açlığa dayanamaz.
- Sıcağa tahammül edemez, yaz aylarını sevmez.
- Bedeni toksiktir.
- Konuşmaları keskin ve otoriterdir.
- Direktif ve emir verir, analitiktir ve zekidir, eleştirir, yargılar.
- Kavraması iyi hafızası iyidir.
- Sindirim organlarında sıkıntılar yaşar.
- Mevsim geçişlerinde hastalanır allerjileri olur.
- Mükemmelliyetçidir.
- Duygularını bastırır, belli etmez.
- Zekidir, çözüm ve sonuç odaklıdır.
- Analitiktir.
- Planlama yetkinliği yüksektir.
- Düşünce ve hareketleri sistemlidir.
- Nettir, realistiktir, gerçekçidir.
- Sezgileri güçlüdür.
3. Kapha
- Kaslıdır, kasları gelişmiştir.
- Cildi temiz berrak nemlidir.
- Saçı kalın ve kıvırcıktır.
- Kilo alır ve vermekte zorlanır.
- Çok yemez iyi sindirir açlığa ve susuzluğa dayanır.
- Az hareketlidir, sıcağa ve soğua dayanır.
- Hastalığa direci iyidir, çocukken çok hasta olur sonra güçlenir.
- Az ama güçlü konuşur, iyi iletişimcidir.
- Metabolizması ağırdır, obeziteye eğilimi vardır, diabete yakalanabilir.
- Bahar aylarını sever.
- Hafızası çok iyidir, yavaş öğrenir ama unutmaz, ağır çalışır ama iyi iş çıkartır.
- Arkadaş canlısıdır, dost ve arkadaşları çoktur.
- Çevresi geniştir ve çevresini etkiler.
- Krizleri ve problemleri çok iyi yönetir.
- Çabuk bıkmaz, çabuk sıkılmaz.
- Sakindir, sabırlıdır.
- Alışkanlıklarına ve sevdiklerine tutunur, kolay bırakmaz.
Yeni fikirler için Vata, hedeflere ve çözümlere hızlı ulaşım için Pitta, mükemmel ve kaliteli iş sonuçları ve uzlaşma için Kapha Dosha’sı olanlar mükemmel tercih olurlar.
İlginizi çekebilir: Ayurveda Beden Tipleri İle Uyumlu Pazar Ritüeli
Ayurvedik beslenme nedir?
İnsanlar yaşamları boyunca çok farklı etkilere maruz kalarak, ellerinde olmadan kendi beden tiplerine, yani Prakruti‘lerine uygun olmayan bir hayat yaşayabilirler. İnsanların bu içinde bulundukları güncel beden-zihin tipine de Vikruti denir. Dosha dengeleri bozulduğunda (Vikruti), dengesizlik ve bunun sonucu olarak da hastalıklar ortaya çıkar. Yaşadığımız çevre, yaşam biçimimiz, beslenme alışkanlıklarımız, mevsimsel değişiklikler, duygu durumumuz ve ruh halimiz gibi birçok etken doshalarımızın denge ve dengesizliğine etki eder. Dosha dengede değil ise ya da Dosha artışı oluşmuş ise Vikruthi oluşur; bu da dengesiz durum anlamına gelir ve bu sayede hastalıklar başlamış olur. Kan akışı, nefes, kalp atışı, nabız, metabolizma, sindirim, detox ve beden tipine göre ayurvedik beslenme önemlidir. İlk iş olarak yaşam şekli ve ayurvedik beslenme ile artan Dosha dengeye getirilir.
Vatha Dosha’sı için Ayurvedik beslenme
Vata Dosha’sının dengelenmesi için diyetteki en faydalı lezzetler tatlı, ekşi ve tuzlu gıdalardır. Tatlı lezzetler Vata’yı dengeler. Günde 3 çorba kaşığı ghee yağı, susam yağı veya zeytinyağı tüketilmelidir.
Pirinç, buğday, kinoa, yulaf, nohut, mercimek ,muz, avakado, kayısı, erik, beriler, Hindistan cevizi, incir, greyfurt, portakal, limon, kavun, karpuz, şeftali, ananas, kivi, hurma ve kurutulmuş meyveler Vata için idealdir. Kuşkonmaz, enginar, pırasa, soğan, havuç, patates, bakla, turp ve pancar, bezelye, karnıbahar, brokoli ve kabak tüketilebilir. Sütlü mamuller Vata enerjisini dengeler. Baharatlar; kakule (cardamom), kimyon (cumin), fesleğen, ada çayı, kekik, zencefil (ginger), tarçın (cinnamon), tuz, karanfil (clove), hardal tohumu ve karabiberdir. Kuru yemişler genel olarak tavsiye edilir.
Vata Dosha dengelenmesi için; düzenli bir rutini sağlamalı, bedeni sıcak tutmalı, ılık yiyeceklerle beslenmeli, sakinlik içinde olmalı (veya bunun yollarını aramalı), soğuk yiyecek ve içeceklerden uzak durmalıdır. Düzenli olarak Abhyangam masajı yapılabilir.
İlginizi çekebilir: Ayurveda Mutfağında Kullanılan Baharatlar ve Faydaları
Pitta Dosha’sı için Ayurvedik beslenme
Pitta Doshası’nın tercih edeceği Ayurvedik beslenme lezzetleri, tatlı, acı ve buruk lezzetlerdir. Sütlü mamuller Pitta’yı dengeler. Süt, tereyağ ve ghee kullanılır. Bal hariç tatlı lezzetlerden de uzak durmalıdır. En uygun yağlar; gee, zeytin yağı, ay çekirdeği yağı, soya yağı ve Hindistan cevizi yağıdır. Isıtıcı özellikleri olan susam yağı, badem yağı ve mısır yağı kullanılmamalıdır.
En uygun tahıllar; buğday, pirinç, arpa, mercimek, nohut, kuru fasulye ve yulafdır. Üzüm, kavun, kiraz, Hindistan cevizi, incir, armut, avakado, nar, ananas yenebilir. Kuşkonmaz, enginar, Brüksel lahanası, mantar, maydanoz, marul, hıyar, patates, yeşil yapraklı sebzeler, balkabağı, brokoli, karnıbahar, kereviz, bamya, yeşil fasulye ve kabak tüketilebilir. Faydalı baharatlar; kişniş (coriander), maydanoz, kakule (cardamom), safran, fesleğen, nane, tere otu, zerdeçal (turmeric) ve rezene (fennel) gibi baharatlardır. Zencefil, kimyon, karabiber, boyotu (fenugreek), karanfil, tuz, hardal tohumu gibi acı baharatlardan kaçınmak gerekir. Aşırı ısıtma kapasitesi olan acı biber cinslerinden sakınılmalıdır.
Yemeklerden sonra rezene tohumu çiğnenmesi ya da rezene çayı içilmesi sindirim sistemi asitlerinin soğutulması açısından faydalıdır. Acı baharatlar kullanılması Pitta enerjisini yükseltir. Alkol alınmamalıdır
Pitta Dosha dengelenmesi için, aşırı sıcaktan kaçınılıp çok acı baharatlardan, alkolden ve fazla yağdan ve tuzdan uzak durulmalı, serinletici ve baharatsız yiyeceklerle beslenilmei, serin içecekler içilmeli, pişmiş ve çiğ yiyeceklerin dengesini kurulmalıdır.
İlginizi çekebilir: Ghee Yağı: Ayurveda’nın Süper Besini İle Tanışın!
Kapha Dosha’sı için Ayurvedik beslenme
Kapha Dosha’nın tercih etmesi gereken Ayurvedik beslenme seçenekleri keskin, acı ve buruk lezzetlerdir. Tatlı, ekşi ve tuzlu besinler ise mümkün olduğu kadar az tüketilmelidir. Sütlü mamullerin tüketimi en aza indirilmelidir. Ghee ve yağ oranı düşük yoğurt sınırlı miktarlarda yenebilir. Zeytinyağı, badem yağı, ay çiçeği yağı sınırlı kullanılmalıdır. Bal Kapha Dosha’nın dengelemesi için kullanılabilecek en uygun lezzetlerden biridir. Diğer tatlı lezzetleri tüketmemek gerekir.
Meyvelerden elma ve armut gibi şeker miktarı az meyveler yenebilir. Muz, avakado, kavun, hurma, incir gibi şekerli meyvelerden uzak durulmalıdır. Soya fasulyesi ve tofu hariç diğer fasulye ve diğer bakliyatlar yenebilir. Tahıllardan arpa, mısır, darı, çavdar, yulaf tüketilebilir. Kapha diyetinde domates, salatalık, patates ve kabak hariç diğer sebzeler bol olarak tüketilebilir. Ispanak gibi yeşil yapraklı sebzeler, soğan, sarımsak çokça yenebilir. Tuz hariç hemen hemen bütün baharatlar kapha diyetinde kullanılır. Acı biber, hardal tohumu ve zencefil gibi keskin lezzetli baharatlar bol bol kullanılabilir. Kuru yemiş tüketimi sınırlandırılmalıdır. Dondurmadan uzak durmalıdır. Hazmı güçlendirmek için günde 2-3 bardak zencefil çayı içilmelidir.
Kapha Dosha’nın dengelenmesi için; bol bol egzersiz yapıılmalı, aktif hayat benimsenmeli, buzlu yiyecek ve içeceklerden uzak durulmalı, yağlı ve ağır yiyeceklerden yenmemeli, hafif ve taze yiyecekler tercih edilmelidir.
İlginizi çekebilir: Vata, Pitta ya da Kapha: Ayurveda Dosha’na Göre Nasıl Yaşamalısın?
