Anksiyete bozukluğu olarak sınıflandırılan fobiler, ekstrem seviyelerdeki korkunun ve/veya endişenin belirli bir durum tarafından tetiklenmesi olarak açıklanabilir. Ortada belirgin bir risk yokken meydana gelen bu aşırı kaygılı ruh hali zaman zaman kişinin kontrolünü tamamen kaybetmesine neden olabilir. Peki biz fobiler hakkında neler biliyoruz?
Fobi nedir?
Fobi, aşırı derecede ve rasyonalite dışı korku ve panik tepkisidir. Fobisi olan kişiler, bu fobinin kaynağıyla karşılaştıklarında, onu düşündüklerinde veya konuştuklarında ekstrem derecelerde korku deneyimleyebilirler. Fobiler anksiyete bozukluğu olarak sınıflandırılsalar da çoğu anksiyeteden farklı olarak spesifik bir nedene bağlılardır.
Fobisi olan kişiler genellikle rasyonalite dışı bir korku yaşadıklarının farkındalardır fakat bu konuda bir şey yapamazlar ve bu korkular genellikle günlük hayatlarını etkiler.
Pek çok insanın korkuları vardır fakat bu korkulara fobi diyebilmek şunlar gerekir:
- Korkunun tehlike içeren durumla orantısız olması
- Altı aydan uzun sürmesi
- Günlük hayatı ve yaşayış tarzını etkilemesi
Fobi neden oluşur?
Her yaşta gelişebilen fobilerin oluşumunun altında tek bir neden yoktur fakat olası nedenleri şunlardır:
- Belirli olaylar veya travmalar: Örneğin uçuş esnasında çok fazla türbülans yaşayan bir kişi bu uçuşun ardından uçak fobisi geliştirebilir.
- Öğrenilmiş tepkiler: Küçük yaşlarda aile ve sosyal çevreden öğrenilen davranış kalıplarıdır.
- Genetik: Yapılan bilimsel çalışmalar, bazı insanların genetik açıdan fobi geliştirmeye daha yatkın olduklarını ortaya koymuştur.
- Panik ve korkuya tepki: Fobiyi tetikleyen bir durumla karşılaştıktan sonra verdikleri tepki yüzünden utanan veya etrafındaki kişiler tarafından tepki gören bireylerin bir daha aynı duruma düşmemek için anksiyete geliştirdikleri ve fobilerinin derinleştiği bilinmektedir.
Fobilerin belirtileri nelerdir?
Kişiden kişiye değişiklik gösteren semptomlar oldukça çeşitlidir. Fobiyi tetikleyen durumla karşılaşmak, hakkında konuşmak ve hatta sadece onu düşünmek bile semptomların ortaya çıkmasına neden olabilir. Fobilerin en genel semptomları şu şekildedir:
Fiziksel semptomlar:
- Dengesizlik hissi, baş dönmesi, sersemleme veya bayılma
- Boğulma hissi
- Kalp atışlarında hızlanma, çarpıntı
- Göğüs ağrısı, göğüs sıkışması
- Terleme
- Sıcak basması, donma
- Nefes kesilmesi
- Mide bulantısı, kusma, ishal
- Titreme
Psikolojik semptomlar:
- Gerçeklikten kopma hissi, vücuttan kopma hissi
- Bayılma korkusu
- Kontrolü kaybetme korkusu
- Ölme korkusu
Oldukça yoğun yaşanan bu semptomlar bireyler için oldukça korku vericidir ve zaman zaman panik atakları tetikleyebilirler. Strese, anksiyeteye, depresyona ve sosyal kaygılara neden oldukları da bilinmektedir. Fobileri görmezden gelmek daha da güçlenmelerine neden olabilir. Bu noktada yapılması gereken mümkünse bir uzman eşliğinde fobilerle yüzleşmektir.
En sık görülen fobi türleri nelerdir?
Farklı nedenlerle ortaya çıkan fobiler kabaca iki grupta incelenirler. Bunlar şu şekildedir:
- Spesifik fobiler
- Kompleks foblier
Spesifik fobiler
Bunlar spesifik olaylar, durumlar veya nesnelere yönelik olan fobilerdir. Genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde oluşurlar, zaman zaman erişkin bireylerde gelişebilirler. Bu gruba örnek olabilecek fobiler şu şekildedir:
- Hayvanlar: köpek, böcek, örümcek, yılan, fare, vb.
- Doğal ortam: yükseklik, su, karanlık, vb.
- Durumsal: uçmak, tünel, kan vermek, asansör, vb.
- Vücut bazlı: kan, kusmuk, iğne, boğulma, vb.
- Cinsel: çıplaklık, vb.
- Diğer: belirli gıdalar, objeler, maskeler
Kompleks fobiler
Spesifik olanlara göre çok daha yıkıcı etkilere sahip olan kompleks fobiler genellikle erişkin bireylerde gelişirler. Kompleks fobilerden en fazla görülen iki tanesi sosyal fobi ve agorafobidir.
- Sosyal fobi: Sosyal anksiyete olarak da bilinen bu durum bireylerin sosyal ortamları zorlayıcı bulması, utanmaları veya tuhaf durumlara düşmeleri sonucunda tetiklenebilir. Sosyal ortamlarda gerginlik yaşamak pek çok birey için oldukça normal olsa da fobi boyutuna geldiği durumlarda sosyal ortamlardan ve günlük hayatta kaçınmak boyutuna ulaşabiliyor. Bu fobiyi; grup konuşmaları, topluluk önünde konuşmak, telefonda konuşmak, yeni insanlarla tanışmak, otorite figürleriyle konuşmak, insanların önünde yemek yemek ve işe gitmek tetikleyebiliyor.
- Agorafobi: Alan korkusu olarak tercüme edilen agorafobi, açık alanlarda kontrolü kaybetme, orada çıkamama ve kötü bir durumda kalma fobisi olarak tanımlanabilir. Bu korku tek başına dışarı çıkmak, açık alanda olmak, insan kalabalığına girmek, araba yolculuğu yapmak veya toplu taşıma kullanmak gibi durumlarla tetiklenebilir. Agorafobisi olan bireyler evden çıkmak konusunda zorlanabilirler ve panik atak geçirebilirler.
İlginizi çekebilir: Sosyal Anksiyete Bozukluğu: Hayata Katılmanın Yolları
