Atmosfer dengesinin bozulması nedeniyle her gün ciğerlerimizi zararlı partiküllerle doldurmaya devam ediyoruz. Kısa vadede etkileri görülmese de uzun dönemde hava kirliliği sağlığı ciddi ölçüde etkiliyor. Peki ama nasıl?
İlginizi çekebilir: Hava Kirliliği: Nefesini Tut Peki Nereye Kadar?
Hava kirliliği, doğal ya da yapay zararlı partiküllerin bir araya gelmesiyle meydana geliyor.
Hem iç hem de dış mekanları etkisi altına alabilen bu zararlı partiküller, birçok farklı yöntem sonucu ortaya çıkabiliyorlar. Bunlardan bazıları:
- Kömür veya gaz yakımı sonucu ortaya çıkan partiküller,
- Azot oksit, sülfür dioksit, karbon monoksit gibi zararlı gazların salınımı,
- Sigara dumanı,
- Dünya zeminine yakın ozon seviyesi,
- Ev kimyasalları,
- Küflenme,
- Polen ve çiçektozu.
Tüm bu etkenlerden bir veya birkaçı bir araya geldiğinde astımdan akciğer rahatsızlıklarına birçok sağlık problemi ortaya çıkabiliyor. Çocukları, yaşlıları, hamileleri ve anne karnındaki bebekleri dahi etkisi altına alan hava kirliliğinin en tehlikeli nedenlerini üç kategori altında birleştirmek mümkün.
1. PM2.5
Gaz veya kömürün yanmasıyla ortaya çıkan PM2.5 partikülü, direkt olarak ciğerlere gidip kana karışarak iç organları negatif yönde etkilemeye başlıyor. Yapılan incelemeler sonucunda bu partikülün kalp kaslarına ve beyin hücrelerine kadar ilerlenebildiği saptanmış durumda.
2. Ozon
Ozon tabakası atmosferin üzerinde kalan stratosferde yer aldığında güneşin zararlı ışınlarını engelleyen, faydalı bir gaz tabakası. Ancak dünya atmosferine yaklaştığı seviyede dünyanın yaydığı kimyasallarla birleştiğinde çevreye ve insanlara karşı zararlı bir hale geliyor.
3. Uçucu atıklar
Aseton, boya sökücü, tiner gibi uçucu atıklar, havaya karıştığında VOCs adı verilen toksik kimyasalları ortaya çıkarıyor. Bu kimyasallar havada bulunan başka kimyasallarla bir araya geldiğinde insan sağlığına zararlı etkilere neden olabiliyor.
Hava kirliliğinin kısa ve uzun dönem etkileri
Hava kirliliğinin en hızlı etki eden zararları arasında solunum yolları için yarattığı tehdit var. Hava kirliliğine maruz kalan bir kişi zararlı partikülleri soluduğunda kısa dönem rahatsızlıkları olarak; astım, solunum yolu enfeksiyonları, sülfür dioksite bağlı olarak gözlerde hasar ve deri problemleri gibi durumlarla karşı karşıya kalabiliyor.
Uzun dönemde ise daha ciddi problemler baş göstermeye başlıyor. Anne karnında yoğun hava kirliliğine maruz kalan bebeklerin ölü doğma riskleri artarken uzun dönem kimyasal partiküllere maruz kalan bireylerde de akciğer kanseri, kronik bronşit ve kalp rahatsızlıkları tespit ediliyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün araştırmalarına göre, hava kirliliği yüzde 29 oranında akciğer kanserine ve buna bağlı ölümlere yol açmakta. (*)
Aynı şekilde hava kirliliğine bağlı olarak kronik obstrüktif akciğer hastalığına yakalanarak hayatını kaybeden kişilerin oranı da yüzde 43 oranında seyrediyor. Felç riski ve kalp krizi riskini arttıran hava kirliliği insan sağlığını tehdit eden son derece ciddi bir konu. Peki bu konunun önemini fark ederek önlem almak için hangi yolları izlememiz gerekiyor?
İlginizi çekebilir: Kirli Havalardan Cildinizi Koruma Yöntemleri
Hava kirliliğini azaltmak, katmanlı bir süreç.
Bu süreçte hem bireysel hem de toplumsal adımlar atılması şart. Örneğin araba üreticileri daha temiz ve çevreye duyarlı arabalar üretir ve piyasaya daha az hava kirliliği yaratan motorlar çıkarırlarsa bu motorlar için kullanılan yakıt daha temiz bir hale gelecek. Bunun sonucunda taşıt kullanan birçok insanın çevreye verdiği gaz zararı daha aza indirgenmiş olacak.
Hava kirliliğinin azalması için üreticilerin harekete geçmesini beklemek şart mı? Elbette ki değil. İşte bireysel olarak harekete geçmenize yardımcı olacak 10 yöntem.
1. Yürümek, koşmak, bisiklet sürmek: Herhangi bir taşıt kullanmadan bir yere ulaşım imkanınız varsa hem çevreniz hem kendi sağlığınız için yürüyüşü, koşuyu veya bisikleti motorlu taşıtlara tercih edebilirsiniz.
2. Toplu taşımayı denemek: Her yere kendi aracınızla gitmektense toplu taşımayla gidebileceğiniz bir durumda, hazır giden araca binmek çevreye salınan kirli havanın daha fazla arttırılmaması açısından önemli.
3. Sigarayı bırakmak: Sigaranın bulunduğunuz ortamın hava kalitesini ciddi ölçüde etkilediğini eğer kullanıyorsanız önce kendinize daha sonra çevrenizdekilere hatırlatabilirsiniz.
4. Odun yakmaktan kaçınmak: Odun yandığında PM2.5 isimli zararlı partikülün havayla buluşmasına neden oluyor. Bu nedenle şömine keyiflerinden ve odun yakmaktan kaçınmak gerekiyor.
5. Doğaya ve doğala yönelmek: Doğal ve yerli olan demek, her bakımdan daha az enerji üretimi demek. Üretim süreçleri, ambalaj ve paketlenme, ulaşım gibi aşamalarda kullanılan makine gücü ve enerji hava kirliliğine neden olan en önemli sebeplerden bir tanesi.
6. Bahçe işlerine vakit ayırmak: Bitki yetiştirmek daha fazla oksijen salınımına fırsat vermek demek. Bu nedenle imkanınız varsa kendi bahçenizi oluşturarak gezegendeki yeşillerin sayısını arttırabilirsiniz.
7. Enerji tasarrufu yapmak: Kullanılmayan her cihazı ve boşu boşuna yanan ışıkları mutlaka kapalı tutarak enerjinin gereksiz yere kullanılmasına göz yummamak gerekiyor.
8. Geri dönüşüme önem vermek: Bir ürünü yalnızca bir kez kullanmak zorunda değiliz. Geri dönüştürülebilir ürünler tercih ederek kullanım alanını ve sayısını attırabiliriz.
9. Kimyasal ürün kullanımından kaçınmak: Havaya karışan, uçucu, keskin kokulara sahip ağır kimyasalların kullanımından kaçınmayı deneyebilirsiniz.
10. Organik beslenmeye özen göstermek: İşlenmiş gıdaların işlenme süreçlerinde çok fazla enerjiye ihtiyaç var. Bu nedenle daima organik beslenmeden yana olup eğer mümkünse kendi meyve ve sebzelerinizi yetiştirmeye yönelebilirsiniz.
Kaynak: World Health Organization, Medical News Today, Environmental Defense Fund
(*) https://www.who.int/airpollution/ambient/health-impacts/en/
