İnsanların varolan beş duyusu; görme, duyma, dokunma, tatma ve koklamanın yani dışsal duyularımızın ötesine geçen, bedenimizdeki organların, atan kalbimizin, genişleyen akciğerlerimizin, ses çıkaran midemizin beynimizdeki algılanma sistemi olan interosepsiyon duyusu, sağlığı anlama ve hastalıkları fark etmede güncel ve önemli bir araştırma alanıdır.
İntrosepsiyon duyusu nedir?
İnterosepsiyon yani beden sistemlerinin beyindeki algısı, organizmanın içinden gelen sinyalleri nasıl duyumsadığını, yorumladığını, bütünleştirdiğini ve düzenlediğini kapsar. İç organlarımızın beyinle, beynin de iç organlarımızla kurduğu iletişimi anlamaya çalışır. Bu çift taraflı iletişim ağı karmaşık bir sinir ve hormon salgı sistemi içerir. Araştırmalar, vagus sinir ağının yakın zamana kadar parasempatik sinir sisteminin bir parçası olarak otonom; nefes alma, sindirim, kalp hızı gibi fonksiyonların kontrolü dışında, nasıl hatırladığımıza, duygularımızı nasıl işlediğimize ve “ben” algımızın oluşmasına kadar yaygın bir alanda işletim gösterdiğini göstermiştir.
Dolayısıyla interosepsiyon, fiziksel ve duygusal durumumuzu belirlemede ve iyileştirmede vagus ilişkili çalışma ve tedavi yöntemlerini güncel hale taşımıştır. Ancak, tüm bu yenilikler ve yenilenen bakış açılarıyla bile insanların içsel durumlarını nasıl algıladıkları ve yorumladıklarını incelemek kolay değildir. Birçok sinyal bilinçsiz zamanlarımızdan alınmış veya bilinçsizce hafızalarımızda kaydedilmiştir. Bu durum da kişinin örneğin; nefesinde darlık hissettiğinde bu hissin farkında olmadan zorladığı bir beden hareketi sonucu olarak kaslarından geldiğini mi, ağır bir yemek sonrası karın içi gerginliğin akciğerlerini zorlamasından mı yoksa kalp krizinin öncü bulgusu olduğunu mu anlamasını ve doğruyu bulmasını zorlaştırmaktadır.
İntrosepsiyion duyusunun bütünsel sağlıkta önemi nedir?
İnteropsepsiyon, fizyolojik gereksinimlerimizi içsel duyularımız aracılığıyla anlamak demektir ve iç alan farklındalığıyla deneyimlenir. Kendimizi iyi olma haline dönüştürmek istediğimizde interoseptif duyumlarımızın farkındalığına gelmek;
- Bedensel hareket ve sevgi dolu bir dokunuş ile bize bedenimizle ve diğer canlılarla bağlantıda olduğumuz duygusunu hatırlatacak, fiziksel ve psikolojik denge kurmamıza destek olacaktır.
- İçsel algıyı harekette ve akıcılıkta tutarak katı duruş ve sabit algının çözülmesini sağlayacaktır.
- İnsan yapısının doğallığına uygun olarak, hayatla iletişimde kalacaktır.
Klinik tanıda introsepsiyonun görevi
Araştırmacılar ve klinisyenler, günümüzde interosepsiyonun akıl ve fiziksel sağlık için anahtar bir mekanizma oluşturduğunu gözlemlemiştir. İnterosepsiyon sayesinde beden sinyallerini fark edebilmek duygusal ve fiziksel durumlarımızın regülasyonu için değerli bir veri ağı oluşturmaktadır. Bu alandaki ilk araştırmalar, Prof. Antonio Damassio‘nun 1990’ların başında “Duygusal durumlar; somatik göstergeler denilen bilinçdışı değişikliklerle başlıyor.” hipoteziyle başlamıştır; kızgın bir köpekle karşılaştığımızda, henüz duygunun farkında olmadan kaslarımızın kasılması ve kalbimizin çarpması örneğinde olduğu gibi.
Beyin bedenindeki değişimi fark edince, duygu eklenmektedir.
Benzer şekilde, bu beden duyumlarını algılayacak beyin alanları hasar görmüş kişilerde, ciddi ve ölümcül bir kazanın fotoğrafına bakışlarında bedensel bir tepki gelişmediği gibi, eşlik etmesi beklenen duygusal cevap da oluşmamaktadır. Bu kişiler üzüntü hissi olması gerektiğini bilirler ama yaşayamazlar.
Bu durum herhangi bir beyin hasarı olmadan da gözlemlenebilir. Örneğin depresif yakınmaları olan kişilerde dakikalık kalp atış hızlarını söylemeleri istendiğinde hissizlik hakimken, endişeli kişilerde aşırı cevaplar oluşur. İnterosepsiyon duyumu azaldıkça kişinin “ben” algısından da uzaklaştığı gözlenir.
İntrosepsiyon duyusu nasıl geliştirilir?
Mindfulness; bilinçli farkındalık desteğiyle beden farkındalığı ve iç organ duyumlarına dikkat verilerek yapılan çalışmaların duygudurum regülasyonuna olumlu katkısı saptanmıştır. Hareket içeren farkındalık egzersizlerinin de bedeni sarmayalan fasya yapısı ve içerdiği iletişimsel sinir ağıyla yine sağlığa ve beden sinyallerini izleyebilme haline katkısı gösterilmiştir.
Aerobik, dayanıklılık, kuvvet egzersizleriyle kaslardan gelen interoseptif iletileri bize duyurur. Dikkatimizi interosepsiyonun gönderdiği sinyallere getirdiğimizde de, beden ve zihin dengesinin kendimizle ve çevremizle uyumlu bir ilişkide kurulduğu gözlenir. Böylece kendimizi hastalık ve sağlık süreçlerinde izleyebilme ve iyi olma haline katkımızın olmasını sağlayabiliriz. İnterosepsiyon farkındalığıyla ihtiyaçlarımızı öngörerek, bedenimizin iç sistemlerini düzenleyebiliriz.
İnteroseptif duyumlarda bozukluk yaşanırsa ne olur?
İnsan fizyolojik ve davranış değişiklikleri yoluyla dengesine kavuşur. Değişkenlik içeren bir dengedir bu. Bu işleyişte sorun geliştiğinde beyin iki önemli alanda kısıntı yapar; bedeni hareket ettirmek ve yeni bilgi öğrenmek. Sonuçta yorgunluk, konfüzyon, keyifsizlik ve uzun solukta depresyon oluşur. Örneğin hareket etmek istemediğimizde, duygularımızın düşüncelerimizi yönettiğini hatırlamalıyız. İnteroseptif duyumlardaki sorunlar pek çok nörolojik, psikiyatrik ve davranış bozukluğunun da nedenidir.
- Migren
- Kronik ağrı
- Alkol ve madde kullanım sorunları
- Anksiyete
- Depresyon
- Otizm
- Posttravmatik bozukluk
- Yeme bozukluğu
- Nörodejeneratif bozukluklar
- Huzursuz bağırsak sendromu
- Obezite
gibi inflamasyon-stres ilişkili durumlarda, hormon ve immün sistemlerle beyindeki insular korteksin iletişimsizliği vurgulanmaktadır.
Bu aşamada interosepsiyon duyumunu geliştiren mindfulness çalışmalarının en değerli yanı, günlük hayatın hızında, kendi iç dengemizden ve “ben”lik algımızdan uzaklaştıkça bize geri dönmeyi hatırlatan bir yol gösterici olmasıdır. Yine, bedenimizle bağ kurmamızı sağladığından bize rahatsızlık veren yakınma ve hastalık hallerimizi fark etmemizi kolaylaştırır. Hastalıklar ileri bir düzeye varmadan önlem almayı sağladığı gibi, iyileşmemize kendimiz de dahil olarak içimizdeki hayatı yaşatabiliriz.
