KAYNAK: REFINERY29
Amerikan Hastanesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Prof. Dr. Bülent Urman, tüp bebek konusunu tüm detaylarıyla ele alıyor. Dr. Urman, tüp bebek aşamalarından ek tedavilere, süreç öncesinde ve süreç boyunca bilmeniz gerekenleri sizin için anlatıyor.
Tüp bebek nedir?
Tüp bebek olarak bilinen “in vitro fertilizasyon” kadın yumurtalarının vücut dışına alınarak laboratuvar ortamında erkek spermleriyle döllenmesini takiben gelişen embriyoların kadının rahmine yerleştirilmesiyle gerçekleştirilen bir kısırlık tedavisidir.
Tüp bebek tedavisi üç aşamada gerçekleştirilir; ilk aşama normalde her ay bir yumurta geliştiren yumurtalıkların uyarılarak birden fazla yumurta geliştirmesinin sağlandığı kontrollü ovaryan hiperstimülasyondur. İkinci aşamada gelişen yumurtalar ultrason rehberliğinde vajinadan yerleştirilen bir iğne yardımıyla toplanır ve erkekten alınan spermlerle laboratuarda döllenir. Bu aşamada yaygın olarak kullanılan yöntem her bir yumurtanın içerisine bir spermin yerleştirildiği mikro enjeksiyondur. Döllenen yumurtalar kadın vücudunun içerisindeki ortama benzer şartlar sağlayan inkübatörlerde embriyo aşamasına gelene kadar geliştirilir. Tedavinin son aşaması ise gelişen embriyolardan seçilenlerin rahime yerleştirilmesi olan embriyo transferidir.
Neden tüp bebek?
Kısırlığın birçok nedeni vardır. Bu sorunlardan bazıları yumurtlama bozuklukları, erkeklerin sperm sayı ve hareketliliğinde hafif azlık, tüp tıkanıklığının bazı türleri yumurtlama tedavisi, aşılama gibi tüp bebek dışındaki yöntemlerle de tedavi edilebilmektedir. Ancak bu tedavi yöntemleriyle gebelik elde edebilme şansı her deneme için en iyi koşullarda maksimum yüzde 15 – 20 olmaktadır.
Tüplerin tam tıkanıklığı, sperm sayı ve hareketliliğinde ileri derecede azlık, ilaç tedavilerine cevap vermeyen yumurtlama bozuklukları gibi bazı kısırlık nedenlerinde ise tek seçenek tüp bebek tedavisidir. Tüp bebek tedavisinin başarısını etkileyen birçok faktör olmakla beraber, ortalama olarak deneme başına yüzde 40 – 60 düzeyinde gebelik gerçekleşmektedir. Tedavinin başarısı yaşla birlikte azalır; 40’lı yaşların başlarında yüzde 20 ve altına 45 yaşından itibaren ise sıfıra düşer.
Tüp bebeğe ihtiyaç duyan bir diğer hasta grubu ise kısırlık nedeninin temel testlerle ortaya koyulamadığı çiftlerdir. Bu çiftlerde yumurtlama tedavisi ve aşılama ile %15 gebelik oranı edilebilirken, tüp bebekle bu oran kadının yaşına bağlı olarak %40’ları geçebilir.
Kısırlık tedavisi seçenekleri piramidinin en tepesinde bulunan tüp bebek, diğer tedavilerle gebelik elde edemeyen çiftlere uygulanabilecek son tedavi basamağıdır. Özetle tüp bebek bazı çiftler için ilk seçenek, bazı çiftler için ise diğer tedavilerle gebelik elde edilemediğinde başvurulacak yöntem olup deneme başına en yüksek gebelik oranını veren tedavi yöntemidir.
Tüp bebek yapmalı mıyım?
Bu soruyu kimler tüp bebek yaptırmalıdır şeklinde ele alalım. İnsan üremesi çok komplike bir süreçtir ve maalesef insanlar tüm ömürleri boyunca aynı verimlilikle üreyememektedir. Kadınların biyolojik olarak optimal üreme dönemi yirmili yaşlarıdır. Günümüzde birçok kadın eğitim ve kariyer nedeniyle çocuk sahibi olmayı daha ileri yaşlarına ertelemektedir. Bu nedenle klasik tanımları gözden geçirilmesi yararlı olacaktır. Klasik kısırlık tanımı korunmasız düzenli cinsel ilişkiye rağmen bir yıl içerisinde gebelik elde edilememesidir.
Ancak yumurtalık rezervi dediğimiz kadın yumurtalığında mevcut yumurta sayı ve kalitesi yaşla birlikte sürekli azaldığından, bu tanımı herkese standart olarak uygulamak sonraki tedavilerin başarı şansını azaltmaktadır. Ailesinde çocuk sahibi olmakta sorun olan veya erken menopoz öyküsü olan kadınlar doktora daha erken başvurmalıdır. Kadın yaşı 35 ve üzerinde olan çiftler bir yılı beklemeden maksimum altı ayda doktora başvurmalıdır. Önceden karın içi ameliyat geçirmiş olan kadınlar bu ameliyatlarda tüpleri veya yumurtalıkları hasar görmüş olabileceğinden doktora daha erken başvurmalıdır. Erkeklerin üreme potansiyeli basit bir spermiyogram ile kolay ve hızlı bir şekilde anlaşılabileceği için erkeğin incelemesi geciktirilmemelidir.
Tedavi için tüp bebeğe ihtiyaç duyan çiftler, gerekli incelemeler sonrası doktor tarafından yönlendirilir. Doğru yaklaşım, doktorun çiftlere sorunları, olası tedavi seçenekleri ve bu tedavilerle elde edilebilecek başarı oranları hakkında güncel gerçek bilgileri vermesi ve sonrasında hangi çiftlerin tüp bebeğe ihtiyaç duyduğunun bilinçlendirilmiş çiftle doktor tarafından birlikte belirlenmesidir. Burada da çok önemli bir nokta, seçilen doktorun üreme tıbbı konusunda yeterli eğitim ve deneyime sahip olması, güncel gelişmeleri yakından takip ediyor olmasıdır.
Tüp bebek tedavisinde kullanılan yöntemler nelerdir?
Tedavinin üç temel aşamasından yukarıda kısaca bahsetmiştim. Her aşamada burada özetlenemeyecek kadar çok detay mevcuttur ve bu detaylar tedavinin başarısını etkilemektedir. Yumurta gelişimi aşamasında her kadın için farklı ilaç türleri ve protokolleri arasından seçim yapılmaktadır. Bazı hastalarda protokol, ilaç ve doz seçimi elde edilecek yumurta sayı ve kalitesini etkilemektedir. Bu seçimin isabetli olması tedavinin sonucu açısından çok önemlidir.
Döllenme ve embriyo gelişiminin gerçekleştirildiği laboratuvar aşaması tüp bebek tedavisinin en detaylı aşamasıdır. Yüksek standartlara ve donanıma sahip olmanın ötesinde oturmuş bir düzene, kalite kontrol sistemlerine sahip bir laboratuvar olmadan yüksek başarının elde edilmesi mümkün değildir. Transfer edilecek embriyo sayısını azaltmanın faydası, sağlıklı canlı doğum olasılığını yükseltmektir. Ancak riski de, pozitif gebelik testi olarak değerlendirilen gebelik oranında az da olsa yaşanan düşüklüktür.
Türkiye’de 35 yaşın altındaki kadınlarda ilk 2 tüp bebek denemesinde 1 embriyo sonrasında ise 2 embriyo transfer edilebilmektedir. Hiçbir koşulda 2 embriyodan fazlası transfer edilemez ve embriyolar üzerinde cinsiyet seçimi amaçlı genetik inceleme yapılamaz. Maksimum fayda risk oranını elde edebilmek için başarılı bir embriyo dondurma programının olması şarttır. Bu şekilde, transfer edilmeyen embriyolar saklanabilmekte ve gebelik olmazsa zor ve pahalı yumurta ve embriyo geliştirme aşamaları tekrar edilemeden transfer edilerek gebelik elde edilebilmektedir. Tüp bebek tedavisinde son yıllardaki en büyük gelişmelerden birisin, dondurulmuş-çözülmüş embriyo transferinde gebelik oranının taze embriyo transferine yakın ve hatta bazı durumlarda taze embriyolar ile elde edilen başarıyı aşan rakamlara ulaşmasını sağlayan vitrifikasyon tekniğinin klinik uygulamaya yerleşmiş olmasıdır.
Tüp bebek tedavisiyle beraber uygulanan genetik tanı yöntemleri nelerdir?
Preimplantasyon genetik tanı (PGT), 20 yıldan uzun süre önce klinik uygulamaya girmiş bir yöntemdir. Gelişen embriyolar rahme transfer edilmeden plasentayı oluşturacak olan trofoektoderm tabakasınan 5-10 hücre alınarak genetik yapılarının incelenmesidir. Yöntemin arkasında yatan mantık, kromozom yapısı normal olan embriyoların rahim içinde tutunma olasılıklarının artmasına dayalıdır. Bunun yanı sıra düşüklerin büyük çoğunluğunun da kromozom yapısı bozuk olan embriyolara bağlı olduğu gerçeği de göz önüne alındığında PGT gebe kalan kadının düşük riskini de azaltacaktır. Çiftlerde veya yakınlarında bilinen ve bebeğe geçme olasılığı yüksek veya hastalıklı bir kardeş öyküsü olan durumlarda embriyolar bu spesifik hastalık için taranabilir.
Az sayıda embriyosu olan çiftlerde, tekrarlayan düşüklerde ve tekrarlayan tüp bebek başarısızlıklarında uygulanması tartışmalıdır. Getirileri ve götürüleri çift ile bilimsel veriler ışığında tartışılmalıdır.
Tüp bebekte ek tedaviler
Ek tedaviler, tüp bebek tedavisinde son yıllarda standart tedavinin üzerine eklenmiş olan ve çoğu merkez tarafından başarı şansını artırdığı iddia edilerek çiftlere sunulan seçeneklerdir. Bu ekler, kadın, erkek, yumurta ve sperm üzerinde uygulanan tıbbi işlemler, ilaçlar, cerrahiler ve rahim ve yumurtalıkların içine verilen PRP veya kök hücreler olabilir. Çoğu ek tedavinin arkasında vaatlerinin doğruluğunu destekleyecek bilimsel kanıt ya hiç yoktur ya da çok zayıftır. Bu nedenle talep eden çiftlerde gerçek veriler tartışılıp, kullanımlarına o şekilde karar vermek daha doğru olacaktır.
