Menstrüasyon döngüsü klinik tanı esnasında önceliklendirilen, tedavi sürecinde ise gözetilen bir yere sahip değil. Kadın sağlığının en önemli işaretçilerinden biri olan reglin, bu denli geri plana atıldığı bir düzende ise her kadının kendi bedeni üzerindeki farkındalığını geliştirerek gerekli durumlarda sağlık çalışanlarını yönlendirebilmesi gerekiyor. Bir başka deyişle her kadın kendi regl düzenini en az kalp atışı, vücut ısısı, tansiyonu kadar önemli bir yere; 5. yaşamsal bulgusuna koyması gerekiyor. Kadın sağlığı ve hormonal dengesi konusunda uzman Dr. Aviva Romm regl düzeni problemlerini anlamanın ve altta yatan olası sağlık problemlerini keşfetmenin ipuçlarını paylaşıyor.
Yaşamsal (vital) bulgu ne demek?
Yaşamsal (vital) bulgular bir kişinin genel sağlık durumunu anlamak için danışılan, temel fizyolojik işlevlerin nesnel bir değerlendirmesini veren 4 ana ölçümdür. Bunlar vücut sıcaklığı, kalp atışı, solunum hızı ve tansiyondur. Hastanede kişinin aldığı ilk klinik muayene bu yaşamsal bulgular üzerinedir.
Regl düzeni neden yaşamsal bulgu olarak kabul edilmeli?
Amerikan tıp sistemi içerisinde ağrı seviyesi 5. yaşamsal bulgu olarak kabul edilir. Bu eklemeyle bile birçok uzman bu ölçümleri kapsamlı analizler yapmak ve doğru tanılar koymak için yetersiz görür. Çünkü yaşamsal bulgular çok önemli bir sistemi; endokrin sistemini bütünsel sağlık denklemine katmaz. Çünkü erkeklere kıyasla aylık hatta günlük bazda değişebilen hormonal dengeleri ile kadınların bütünsel sağlığını endokrin sistemi sağlığından, onu da menstrüasyon döngüsünden ayrı değerlendirmek mümkün değildir.
Tam da bu nedenle Amerikan Pediatri Akademisi, Amerikan Obstetrisyenler ve Jinekologlar Koleji menstrüasyon döngüsünü 6. yaşamsal bulgu olarak kabul eder.
Regl düzeni diğer hangi sistemler ile beraber çalışıyor ve bütünsel sağlığımız hakkında ne söyleyebilir?
Endokrin sistemi vücudun optimal dengesi; homeostazisini korumak için gerekli hormonları salgılayan iç bezlerden oluşur. Tamamen hormonal salgılar ile yönetilen menstrüasyon döngüsü de endokrin sistemi ve dolayısıyla yönettiği diğer tüm sistemler; bağırsaklar, duygu durumu, zihin sağlığı ile ilişkilidir. Bu sebeple menstrüasyon döngüsü aslında fiziksel, zihinsel, ruhsal sağlığın bir işaretçisi ve/veya bir semptomu olarak kabul edilebilir.
Bu durum menstrüasyonun kadın sağlığı içerisindeki yerini anlık ağrılar, geçici çözümler veya ayın “o haftası” olmaktan çıkarak sağlıklı yaşam süresini; uzun dönem bedensel, zihinsel ve ruhsal sağlığı direkt olarak etkileyebilen bir zemine koyar. Menstrüasyon döngüsü sağlığı; diyabet, otoimmün hastalıklar, kanser hatta erken ölüm riski ile direkt olarak ilişkilendirilebilir. Örneğin yapılan bir araştırma, düzensiz ve sık adet gören kadınlarda daha yüksek erken ölüm oranları görüldüğünü göstermiştir.
Farklı regl düzenleri ve sağlık durumu karşılıkları
Çevresel faktörlere karşı oldukça hassas olan endokrin sistemi ve dolayısıyla hormonal denge, regl dönemlerinin zaman zaman küçük farklılıklar göstermesine neden olabilir. Bu durum kronikleşmediği sürece normal olarak kabul edilirken, toplum içinde normalleştirilmiş bazı menstrüasyon problemleri aslında altta yatan başka sağlık sorunlarına işaret eder.
İdeal regl döngüsü diye bir ölçüt olmasa da toplum genelinde yapılan araştırmalar tipik bir menstrüasyon döngüsünün; kanamanın yaşandığı ilk günden bir sonraki kanamaya kadar geçen sürenin 26-32 gün arasında değiştiğini, her dönem arasında da 4 günlük, erken veya geç, bir farkın görülmesinin normal olduğunu söyler.
Regl sırasında günde 6 kereden fazla ped/tampon değiştirme ihtiyacının oluşmaması, ağrı, acı yaşanmaması ve duygu durumu üzerinde önemli bir değişim olmaması beklenir.
Uzun menstrüasyon döngüleri
Adetin ilk gününden bir sonraki döneme kadar geçen süre 35 günden fazla ise anovülasyon yani yumurtlayamama, düşük östrojen, kronik stres, PKOS veya düşük vücut ağırlığı nedenli olabilir. Kronikleşmesine müsaade edilmesi halinde endometriyal kanser riskini arttırabilir.
Kısa regl döngüleri
Adetin ilk gününden bir sonraki döneme kadar geçen süre 25 gün veya daha az ise yüksek östrojen seviyeleri, kısalmış luteal faz nedeniyle yumurtlayamama, kişi 40 yaş üzerinde ise perimenopoz döneminin başlamış olması neden olabilir. İlk dikkat edilmesi gereken sık kanama yaşanmasının demir eksikliği anemisine neden olabilmesidir. Aynı zamanda yüksek östrojen seviyelerini kontrol altına almak hipotiroid, endometriozis, pıhtı ve diğer dolaşım problemlerinin önüne geçilebilmesine yardımcı olur.
Atlayan regl dönemleri
Aylar boyunca hiç görülmeyen regl dönemleri hormonal dengesizlik sonucu görülen hipotiroid, polikistik over sendromu (PKOS), amenore, yetersiz beslenme veya çok düşük kalorili diyet izlemenin bir sonucu/semptomu olarak yaşanabilir. Tüm bu rahatsızlıkların kendi özellerinde tedavi edilmesi veya kontrol altında tutulması gerekir. Atlayan regl dönemleri nedeniyle yumurtlayamamak progesteron hormonunun yeterince üretilememesine neden olur. Bu da genel bir hormonal dengesizlik, ruhsal ve zihinsel sıkıntı hali yaratır.
Ağır geçen regl
Günde 6 ped/tampondan daha fazlasına ihtiyaç duyulan ağır regl dönemleri beraberinde sancıları da getirir. Çoğu zaman altta yatan sebebi kronik olarak yüksek seyreden östrojen, PKOS, endometriozis, adenomyosiz ve miyomdur. Aynı zamanda genetik bir kondisyon olan kanın pıhtılaşma zorluğu da ağır geçen regl dönemleri için göz önünde bulundurulması gereken bir tetikleyici faktördür. Kısa süreli döngüler gibi ağır geçen regllerde de aşırı kanama nedeniyle demir eksikliği anemisi yaşanabilir.
Hafif geçen regl
Kanamanın 3 günden az ve çok hafif olduğu regller az salgılanan östrojen hormonu ve buna bağlı olarak görülen yetersiz endometriyum kalınlaşması nedeniyle yaşanır. Yumurtlama problemlerini ve kısırlık riskini beraberinde getirebilir. Hipotiroid, PKOS, erken menopoz, çok düşük vücut ağırlığı ve amenore de altta yatan sebeplerindendir.
Döngüler arası kan gelmesi
Doğum kontrol hapına yeni başlamak gibi hormonal dengeyi direkt olarak etkileyen ilaçlar döngüler arası kan gelmesine neden olabilir. Bu durumun kronikleşmesi başka bir sağlık problemini; miyom, endiometriozis, rahim duvarı kalınlaşmasını işaret edebilir.
Ağrılı geçen regl
Regl döneminin ağrılı, sancılı veya acı içinde geçmesi normal değildir. Eğer her ay karın bölgesinde ağrı, bası, sancı, boşaltım problemleri, mide bulantısı, kabızlıklık, ishal, cinsel ilişki sırasında acı, ağrı gibi durumlar yaşanıyorsa altta kesinlikle başka bir sağlık problemi yatıyordur.
