FOTOĞRAF: SAKARA
Kardiyovasküler hastalıklar şu anda dünyada yaşanan ölümlerin bir numaralı nedenini oluşturuyor. Çıkış nedeni genetik yatkınlık olduğu kadar tetiği çeken çevresel etmenler -modern yaşam- de olduğu için bu hastalıkların önlenmesinde izlememiz gereken yol, yine yaşam tarzından geçiyor. Peki ömür boyu sağlıklı bir kalbe sahip olmak için nelere dikkat etmeli; ne yemeli, nasıl egzersiz yapmalı, ne kadar uyumalı ve en önemlisi nelerden uzak durmalıyız? Koç Üniversitesi Kardiyoloji bölümü üyesi Dr. Emel Çeliker’e kalp hastalıklarını önlemek için neler yapmamız gerektiğini sorduk!
Kalp hastalıkları neden her toplumda bu kadar yaygın görülüyor? Dünyada yaşanan ölümlerin birinci nedeninin kardiyovasküler rahatsızlıklar olmasının nedeni ne? Bu hastalıkları bu denli ölümcül kılan ne?
Kardiyovasküler Hastalıklar (KVH) olarak da bilinen kalp hastalıkları, günümüzde dünya çapında bir numaralı ölüm nedenidir. Yalnızca 2016 yılında, dünyada yaklaşık olarak 17.9 milyon kişi kalp hastalıkları nedeniyle hayatını kaybetti ve bu sayı, dünya genelindeki ölümlerin yüzde 31’ini oluşturdu. Son 60 yılda gelişen teknoloji ve yeni tedavi metotlarına rağmen kalp hastalıkları ve kalp hastalıklarına bağlı ölüm giderek artıyor. Burada en önemli nedenin değişen hayat tarzımız olduğu düşünülüyor. Diyetlerdeki değişiklikler; hazır gıdaya yönelme, fast food tüketimi, şeker içeriği yüksek-besleyici içeriği düşük besinler, yüksek kalori alımı, hareketsizlik ve sigara gibi faktörler vücut ağırlığını arttırarak kolesterol değerlerini ve tansiyonu yükseltiyor, kalp ve damar sistemlerinde dejenerasyona neden oluyor.
Doğru yaşam tarzı alışkanlıklarının kalp rahatsızlıklarını önlemede neredeyse yüzde 80 oranında başarılı olmasından nasıl bir anlam çıkarabiliriz? Çoğu kardiyovasküler hastalığın sebebi bizim yaşam tarzımız mı?
Kalp hastalıklarının temel olarak iki nedeni vardır: genetik faktörler ve yaşam tarzı. Evet, iyi haber şu ki doğru yaşam tarzı ciddi bir fark yaratabilir. Kalp hastalığı açısından yüksek genetik risk altındaki hastalarda bile doğru yaşam tarzının dramatik farklar yaratabileceği yakın zamanda yayımlanan ve 55 bin hastanın incelendiği bir çalışmada da gösterildi. Bu çalışmada sigara içmemek, obez olmamak, düzenli fiziksel aktivite yapmak ve sağlıklı beslenmek gibi doğru yaşam tarzı alışkanlıklarının genetik açıdan yüksek riske sahip kişilerde bile kalp hastalığı riskini yaklaşık yüzde 50 oranında azalttığı gösterildi.
Kalp hastalıklarına yakalanma riskini arttıran faktörler nelerdir?
Kalp hastalıklarına neden olan temel faktörler yüksek kan basıncı, yüksek kolesterol, diyabet, pasif veya aktif sigara içicisi olmak, ailede kalp hastalığı öyküsü olması, obezite, sağlıksız diyet, aşırı alkol tüketimi ve fiziksel olarak inaktif olmak sıralanabilir.
Kalp hasarı geri çevrilebilir mi?
İlaçlar, invaziv işlemler, sağlıklı bir yaşam tarzı ve diyet değişiklikleri ile kalp hastalıkları daha iyi yönetilebilir, stabilize edilebilir ve hastalığın kötüleşmesi önlenebilir. Kalbin atardamarlarında kolesterol plak birikiminin olduğu koroner arter hastalığında, sağlıklı yaşam tarzı değişiklikleri ve ilaçlar -statinler gibi- durumu stabilize edip ek plak birikimini önleyebilir ve ciddiyetini azaltabilir. Tıkalı kalp damarlarının erken müdahaleyle açılması sonucu kalpte görülen hasar bazen geri döndürülebilir.
Kolesterol nedir ve yaşam boyu normal bir kolesterol seviyesine sahip olmak neden çok önemli?
Kolesterol, vücudumuzdaki tüm hücrelerde bulunan mumsu, yağ benzeri bir maddedir. Hormonları ve D vitaminini üretmek ayrıca gıdaları sindirmemize yardımcı olan maddeleri yapmak için kolesterole ihtiyaç vardır. Fakat kandaki yüksek kolesterol diğer maddelerle birleşerek plak oluşturabilir. Plak, damar duvarlarına yapışır. Bu plak oluşumu ateroskleroz olarak bilinir. Kalp damarlarının daraldığı ve hatta tıkandığı koroner arter hastalığına yol açabilir.
Kimlere düzenli olarak kardiyoloji check-up’ına gitmelerini önerirsiniz?
Amerikan Kalp Cemiyeti, kalp sağlığı taramaları için aşağıdaki programı öneriyor:
Ağırlık ve vücut kitle indeksinin düzenli olarak yıllık kontrol edilmesi, kan basıncının 20 yaşından itibaren en az 2 yılda bir ölçülmesi, kolesterol düzeylerinin 20 yaşından başlayarak en az her 4 ila 6 yılda, kan şekeri testinin ise en az 3 yılda bir ölçülmesi önerilmektedir. Risk faktör analizlerine göre EKG, EKO, egzersiz test gibi kardiyoloji incelemeleri gerekliliği ve sıklığı belirlenmelidir.
Kalp sağlığı bedenimizdeki başka hangi sistemler ve işleyişleri yakından ilgilendiriyor? Bir başka deyişle, kalp rahatsızlıkları hangi rahatsızlıklara zemin hazırlayabilir?
Kalp hastalıkları akciğeri, böbrekleri, beyni ve gözleri etkileyebilir. Kalp düzgün çalışmıyorsa, felce neden olabilecek kan pıhtıları gelişebilir. Kalp zayıfsa ve kanı düzgün bir şekilde pompalayamıyorsa, ciğerlerinizde veya böbreklerinizde sıvı birikmeye başlayabilir. Böbreklerde oksijen açısından zengin kan eksikliği, böbreklerdeki normal su ve atık döngüsünü bozabilir ve böbrek işleyişini etkileyebilir. Ayrıca kalp hastalıkları ve kalp hastalıkları ile ilişkili risk faktörleri de -yüksek tansiyon, diyabet, yüksek kolesterol ve sigara- göz sağlığını etkiler.
Kronik stres ve kalp rahatsızlıkları arasında nasıl bir ilişki bulunuyor?
Kalp uzun süre yüksek stres hormonları seviyelerine maruz kalırsa zarara uğrar. Kronik stresin kalp atış hızını ve kan basıncını arttırdığı, kalbin vücut fonksiyonları için gerekli olan kan akışını üretmek için daha fazla çalışmasına neden olduğu gösterilmiştir. Stres ayrıca vücutta artan oksijen ihtiyacına, kalp kan damarlarının spazmına ve kalbin iletim sisteminde elektriksel dengesizliğe neden olabilir.
Uyku düzenimizin kalp sağlığımız ile bir ilişkisi var mı?
Uyku ve kalp sağlığı üzerine yapılan araştırmalara göre kalp, düzensiz uyku programından olumsuz etkilenmektedir. Nedeni tam olarak aydınlatılamamakla birlikte, düzensiz uyku saatlerinin vücudun sirkadiyen ritmini bozduğu ve kalp atışı, kan basıncını etkilediği düşünülmektedir. Beş yıl boyunca ileri yaş yetişkinleri takip eden bir çalışmada, düzensiz uyku programlarına sahip olanların kalp hastalığına yakalanma olasılığı, daha düzenli uyku düzenine sahip olanlara göre neredeyse iki kat daha fazla bulunmuştur.
Sağlıklı bir kalp için hangi besinleri yemeli, hangi besinlerden uzak durmalıyız?
Kardiyak diyetin temel ilkeleri şu şekilde sıralanabilir:
- Çok çeşitli sebze ve meyve tüketin.
- Beyaz tahıllar yerine tam tahılları seçin.
- Mümkün olduğunca baklagiller, kabuklu yemişler ve tohumlar gibi bitki kaynaklarından protein alın.
- Diyete hayvansal ürünler ekliyorsanız, şunları seçmeye çalışın: balık ve deniz ürünleri, yağsız et ve az yağlı veya yağsız süt ürünleri.
- Zeytinyağı gibi tropikal olmayan sıvı bitki yağlarıyla pişirin.
- Şeker ve tuzu sınırlayın.
- İşlenmiş gıdaları sınırlayın ya da mümkünse hiç tüketmemeye çalışın.
- Diyete alkol dahil ediyorsanız, ölçülü olarak yapmaya çalışın.
Kardiyovasküler sağlık için önerdiğiniz en iyi egzersiz türü ve frekansı nedir?
“Kardiyo” egzersizi olarak da bilinen aerobik egzersiz, kalp ve damar sağlığı için en faydalı egzersiz türüdür. Tempolu yürüyüş, koşma, yüzme, bisiklete binme, tenis oynama gibi kalbin daha hızlı atmasını sağlayan egzersizler aerobik egzersizlerdir. Amerikan Kalp Cemiyeti yetişkinlere haftada en az 150 dakika (300 dakikaya kadar artırılabilir) orta yoğunlukta aerobik egzersiz veya en az 75 dakika (150 dakikaya kadar artırılabilir) yüksek yoğunlukta aerobik egzersizi önermektedir. Bu aerobik egzersizlerin tek bir günde değil hafta boyunca en az 2-3 güne yayılması önemlidir.
